Wasiirrada Difaaca ee Afrika ayaa ansixiyay istaraatiijiyad faahfaahsan oo lagu daadgureynayo Hawlgalka Taageerada iyo Xasilinta Midowga Afrika ee Soomaaliya (AUSSOM), taasoo calaamad u ah marxalad xasaasi ah oo ku aaddan kala-guurka amniga ee Soomaaliya. Kulanka ayaa dhacay xilli Soomaaliya ay ku dhowdahay gebagebada howlgalka Midowga Afrika ee ku meel gaarka ah ee Soomaaliya (ATMIS), howlgalkaas oo loogu talagalay in lagu wareejiyo mas’uuliyadda amniga Soomaaliya ka dib ku dhawaad labaatan sano oo ay joogeen ciidamada nabad ilaalinta Midowga Afrika.
Shirka labada maalmood ee heer wasiir ee guddiga isku xirka howlgallada Soomaaliya (SOCC) oo Arbacadii lagu soo gabagabeeyay xarunta Midowga Afrika ee Addis Ababa, ayaa lagu faah faahiyay qaabka loo hawlgelinayo 11,900 oo askari oo hoos yimaada AUSSOM. Ciidamadan—oo ka kooban ciidamo milateri, saraakiil boolis iyo shaqaale rayid ah—waxay door muhiim ah ka ciyaari doonaan xasilinta Soomaaliya, ka hortagga al-Shabaab, iyo taageeridda qaab dhismeedka dowladnimada iyadoo ATMIS uu meesha ka baxayo dhammaadka 2024-ka.
Wasiirradu waxay ansixiyeen qorshaha ciidamada Soomaaliya loo dirayo inuu yahay qaab-dhismeedka hagaya howlgalka AUSSOM, iyagoo carrabka ku adkeeyay muhiimadda ay u leedahay ilaalinta xasilloonida. Kulanka khabiirada farsamada ee daba-galka ah ayaa sifayn doona xeeladaha saadka si loo hubiyo kala-guurka aan kala go’a lahayn ee ATMIS-ka looguna guuro AUSSOM.
Ka wareejinta ATMIS ee loo guuray AUSSOM waxay ka dhigan tahay wajigii ugu dambeeyay hawlgelinta amniga ee Midowga Afrika ee Soomaaliya. Howlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya (AMISOM) ayaa la aas aasay sanadkii 2007-dii, waxaana loo xilsaaray xasilinta Soomaaliya, ilaalinta dowladda ku meel gaarka ah iyo ka hortagga kooxda xagjirka ah ee al-Shabaab. Sanadihii la soo dhaafay, AMISOM waxay ballaarisay howlgallada, iyadoo gaartay in ka badan 22,000 oo askari sannadkii 2017, waxayna door muhiim ah ka qaadatay sugidda ammaanka magaalooyinka waaweyn, oo ay ku jiraan Muqdisho iyo Kismaayo.
Dib-u-habaynta AMISOM ee ATMIS-ka 2022 waxay ka dhigan tahay isbeddel tartiib tartiib ah oo loo qaaday dhinaca ammaanka ay Soomaalidu hoggaaminayso. ATMIS, oo leh ciidan bilow ah oo gaaraya 19,600 oo shaqaale ah, ayaa bilaabay hoos u dhac weji ah sanadka 2023. Ciidamada ammaanka Soomaaliya, oo ay taageerayaan saaxiibada caalamiga ah, ayaa tan iyo markii ay qaadeen mas’uuliyadda kordhinta, iyadoo dowladdu ay codsatay in la joojiyo istaraatiijiga ah ee ka bixitaanka ciidamada ATMIS si loo xaqiijiyo xasilloonida hawlgalka.
AU iyo UN waxay u ansixiyeen AUSSOM inay noqoto hawlgal dabagal ah oo dhaafsiisan ATMIS-ga dhamaadka taariikhda 2024. Si ka duwan kuwii ka horreeyay, AUSSOM waxaa loogu talagalay in ay bixiso xasilinta bartilmaameedka ah, taageeridda howlgallada amniga ee ay hormuudka ka tahay Soomaaliya, iyo ka hortagga faaruqaha amniga.
Guddoomiyaha Midowga Afrika ee Arrimaha Siyaasadda, Nabadda iyo Amniga Bankole Adeoye ayaa bogaadiyay sida ay uga go’an tahay ciidamada iyo booliiska dalalka deeqaha bixiya, iyagoo aqoonsan doorka ay ku leeyihiin amniga Soomaaliya. Waxa uu dib u xaqiijiyay u heelanaanta Midowga Afrika ee ah in ay si mas’uuliyadi ku jirto u soo gabagabayso bixitaanka ATMIS iyada oo la hubinayo maalgelin ku filan, shaqaale, iyo taageero saadka ah ee AUSSOM waaritaanka muddada dheer.
Dowladda Soomaaliya ayaa carrabka ku adkeysay baahida loo qabo isbeddel isku xiran, iyadoo la isku dheellitirayo taageerada Midowga Afrika iyo awoodda amni ee dalka oo sii kordheysa. Wasiirka Gaashaandhigga Soomaaliya Cabdulqaadir Maxamed Nuur ayaa ka hadlay horumarka ay Soomaaliya ka samaysay la dagaalanka al-Shabaab balse waxa uu qiray in loo baahan yahay in la sii wado kaalmada Midowga Afrika ee xasilinta goobaha cusub ee la xoreeyey iyo xoojinta haykalka dowladnimo.
Mohammed El-Amine Souef, wakiilka gaarka ah ee Midowga Afrika u qaabilsan Soomaaliya, ayaa ku celiyay midnimada Midowga Afrika ee Soomaaliya iyo sida ay uga go’an tahay in laga adkaado al-Shabaab. Saraakiishu waxa ay carabka ku adkeeyeen in arrimaha dhaqaalaha, shaqada iyo amniga ay tahay in wax laga qabto si loo xaqiijiyo in si habsami leh looga guuro ATMIS-ka looguna guuro AUSSOM iyadoo aan la carqaladeyn guulihii amni ee dhawaan laga gaaray.
Iyadoo u gudubka AUSSOM uu ka dhigan yahay horumar, Soomaaliya waxay weli wajaheysaa caqabado waaweyn. Al-Shabaab ayaa weli ah khatar joogto ah, gaar ahaan dhulka miyiga ah oo ay kooxdu ka waddo weeraro aan toos ahayn. ATMIS iyo ciidamada Soomaaliya waxay gaareen guulo la taaban karo oo dhul ah, laakiin fallaagadu waxay sii wadaan ka faa’iidaysiga daldaloolada amniga, taasoo ka dhigaysa taageerada joogtada ah ee Midowga Afrika mid muhiim ah.
Maalgelinta ayaa ah arrin kale oo muhiim ah. AMISOM iyo ATMIS waxay si weyn ugu tiirsanaayeen maalgelinta deeq-bixiyeyaasha, oo ay ugu horreyso Midowga Yurub iyo Qaramada Midoobay. Xaqiijinta joogteynta maaliyadeed ee AUSSOM waxay noqon doontaa mid muhiim ah, iyadoo mas’uuliyiinta AU ay u doodayaan qaab maalgelineed oo isku-dhafan oo isku-dhafka ah ee kheyraadka AU iyo deeqaha caalamiga ah.
Waxaa intaa dheer, hay’adaha dowladnimada Soomaaliya ayaa weli horumaraya. Iyadoo howlgallada AU-da ay sugeen ammaanka, haddana hadafka fog ayaa ah in ciidamada Soomaaliya ay hoggaaminayaan ay gebi ahaanba la wareegaan. Dowladda Soomaaliya ayaa hirgelisay dib-u-habeyn lagu sameeyay laamaha ammaanka, oo ay ku jiraan diiwaan gelinta ciidamada iyo kordhinta hababka isla xisaabtanka, si loo horumariyo waxtarka ciidamadeeda. Si kastaba ha ahaatee, dadaalladani waa inay sii socdaan iyadoo ay barbar socoto hawlgelinta AUSSOM.
Horumarrada Muhiimka ah iyo Qodobbada Is-beddelka ee Wada-shaqeynta AU-Soomaaliya
2007 – Hawlgalka Midowga Afrika wuxuu bilaabmay: Golaha Nabadda iyo Ammaanka ee Midowga Afrika ayaa abuuray AMISOM bishii Janaayo, Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobayna wuxuu fasaxay Febraayo 2007. Ciidamadii ugu horeeyay ee Uganda ayaa la geeyay bishii March, iyaga oo la wareegay ammaanka ka bixitaanka ciidamada Itoobiya iyo sugidda ammaanka dowladda KMG ah ee Muqdisho
2011 – Dagaalkii Muqdisho: Ka dib sanado badan oo dagaallo culus ah, AMISOM iyo ciidamada Soomaaliya waxay ku qasbeen al-Shabaab inay ka baxaan Muqdisho Agoosto 2011. Tani waxay ka dhigan tahay jabkii ugu weynaa ee soo gaara al-Shabaab, waxayna sare u qaadaysaa sharcinimada dowladda ku meel gaarka ah ee Soomaaliya.
2012 – Ku-meel-gaar siyaasadeed: Iyadoo ay ilaalinayso AMISOM, waxaa dhammaaday xilligii ku-meel-gaarka ee Soomaaliya. Dowlad cusub oo federaal ah ayaa la dhisay Sebtembar 2012 oo uu la socdo Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud, ka dib markii la ansixiyay dastuur ku meel gaar ah. AMISOM waxaa lagu tiriyaa inay bixisay jawi ammaan ah oo u oggolaaday geeddi-socodka siyaasadda “Roadmap” inuu guuleysto.
2014 – Balaadhinta Hawlgalka: Ciidamada Itoobiya ayaa si rasmi ah ugu biiray AMISOM sanadkii 2014-kii, waxaana tirada la oggolaaday ee howlgalka Midowga Afrika ay gaartay ku dhawaad 22,000 oo askari. AMISOM ayaa billowday Howlgalka Badweynta Hindiya, iyadoo Al-Shabaab ka qabsaday dhufeysyadii xeebaha sida Baraawe. Si kastaba ha ahaatee, kacdoonku wuxuu udub dhexaad u yahay xeeladaha jabhadda.
2016 – Doorashooyinka iyo Wixii ka dambeeya: AMISOM waxay xaqiijisey goobaha codbixinta ee doorashooyinka dadban ee Soomaaliya (dhammaadka 2016), taasoo awood u siinaya in si nabad ah xukunka loogu wareejiyo Febraayo 2017. Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ee Qaraarka 2372 (2017) ayaa dejinaya qorshe si tartiib tartiib ah AMISOM hoos ugu dhacayo wuxuuna ku boorinayaa ciidamada Soomaaliya inay bilaabaan mas’uuliyad weyn. Al-Shabaab ayaa weerartay saldhigyada AU-da (Ceel Cadde 2016, Kulbiyow 2017) waxay gaarsiiyeen khasaare xooggan oo ka soo gaaray ciidamada Midowga Afrika, taasoo keentay in la dalbado qalab wanaagsan iyo difaac xoog leh.
2018 – Qorshaha Kala-guurka ee Soomaaliya: Soomaaliya, AU, iyo UN-ku waxay taageereen STP, qorshe dhammaystiran oo si faahfaahsan uga hadlaya wareejinta amniga ee AMISOM loogu wareejinayo ciidamada Soomaaliya wejiyada 2021. Qorshuhu wuxuu la jaan qaadayaa dib-u-habaynta shaqada AMISOM ee ku aaddan hagitaan iyo si tartiib tartiib ah uga bixitaan. Daalka deeq bixiyayaasha ayaa sii kordhaya; Midowga Yurub ayaa jaray maalgelintiisa, waxaana bilaabmaya doodaha ku saabsan mustaqbalka howlgalka.
2021 – Doodda dib-u-hagaajinta: Iyadoo muddada AMISOM ku dhowdahay inuu dhammaanayo, qiimaynta Midowga Afrika ee 2021 waxay soo jeedinaysaa doorashooyin (isku-dar, dib-u-habayn, ama hawl-gal isku-dhafan AU-UN). Dowladda Soomaaliya ayaa diiday qorshe kasta oo la dejiyay iyada oo aan si buuxda looga tashan, iyadoo ku adkeysaneysa mudnaanta koowaad ee Qorshaha Kala-guurka ee Soomaaliya. Ugu dambayntii, AU iyo Soomaaliya waxay ku heshiiyeen in AMISOM loo beddelo hawlgal cusub (ATMIS) oo leh wakhti cad oo dhammaanaya.
April 2022 – ATMIS waxa uu bilaabay: ATMIS waxa uu kala wareegayaa AMISOM 1-da Abriil, 2022, iyada oo awooddeedu tahay ~ 19,600, waxaana loo igmaday in ay amniga ku wareejiso December 2024. Ciidamada Soomaaliya iyo ATMIS ayaa weerarro wada jir ah qaaday bartamihii sanadka 2022-ka, horraanta 2023-ka Soomaaliya waxa ay sheeganeysaa guulo la taaban karo oo ka dhacay gobollada dhexe iyagoo taageero ka helaya maleeshiyo beeleed. Xiisad ayaa ka dhex qaraxday Abriil 2022 Ra’iisul Wasaaraha Soomaaliya iyo Ergeyga Midowga Afrika (Madeira ceyrinta dhacdadii), laakiin waxaa lagu xalliyay beddel diblomaasiyadeed
2023 – Weerar iyo Dhimasho: Madaxweyne Xasan Sheekh (dib loo doortay May 2022) waxa uu qaaday weerar qaran oo ballaaran oo ka dhan ah al-Shabaab 2023, oo ay taageerayaan dowladaha safka hore (Kenya, Itoobiya, Jabuuti) iyo taageerada ATMIS. Bishii Juun 2023, ATMIS waxay dhammaystirtay dhimistii ugu horreysay ee 2,000 oo askari. Iyadoo wajaheysa iska caabin adag oo fallaago ah, Soomaaliya waxay codsaneysaa in la hakiyo 3 bilood oo dheeraad ah ka bixitaanka ciidamada ATMIS bisha Sebtembar 2023. Joojinta waa la oggolaaday, iyadoo laga hortagayo fawdada amni ee dhici karta marka ay ciidamada Soomaaliya dib isu soo abaabulaan.
Diseembar 2024 – AUSSOM La Ansixiyay: Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay ayaa soo saaray Qaraar tirsigiisu yahay 2767 (2024) ee taageeraya aasaaska AUSSOM si loogu beddelo ATMIS Jan 1, 2025. Qaraarkan ayaa tilmaamaya horumarka Soomaaliya ay ka samaysay 7,000 oo askari oo ATMIS ah oo la burburiyay tan iyo 2022-kii, waxaana uu ogolaanayaa ilaa 12,626 shaqaale AU ah oo hoos imaanaya howlgalka cusub. Fikradda AUSSOM waxay xoogga saaraysaa taageeridda hawlgallada ay Soomaalidu hoggaamiso iyo xasilinta aagagga la soo kabsaday, iyada oo la adeegsanayo qaab maalgelineed “isku-dhafan” si loo xaqiijiyo waaritaanka
January 2025 – U-guurka AUSSOM: AUSSOM waxay si rasmi ah u bilowday howlaheeda. Dhammaan ciidamada ATMIS-ka ee soo haray waxay hoos yimaadaan AUSSOM, taasoo diiradda saarta la-talinta, taageerada falcelinta degdegga ah, iyo la qabsiga wadajirka ah ee Soomaalida. Tani waxay calaamad u tahay cutubka xiga ee ku lug lahaanshiyaha Midowga Afrika, kaas oo looga dan leeyahay in lagu adkeeyo guulaha amniga ee Soomaaliya iyadoo dalku isu diyaarinayo mustaqbal la’aan ciidan shisheeye oo badan. Saraakiisha Soomaaliya ayaa ku dhawaaqaya howlgalkan cusub inuu muujinayo in Soomaaliya ay ku dhowdahay mas’uuliyad buuxda oo dhanka ammaanka ah, iyadoo xitaa ay ka digayaan in la sii wado iskaashiga si ugu dambeyntii looga adkaado Al-Shabaab.
