Hannaanka colaadeed ee hadda ay wadaan madaxda Soomaaliya waa wax laga xumaado iyo diidmada guud ee Itoobiya oo gacan weyn ka geysatay ilaalinta qaranimada dalkooda, ayuu yiri dublamaasiga rug-cadaaga ah ee Ambassador Tiruneh Zena.
ENA, danjire Tiruneh ayaa u mahadceliyey Itoobiya inay tahay dal taariikhi ah oo Afrika ku yaalla, welina ay mas’uul ka tahay oo ay si caqli-gal ah uga fal-celisay sheekadaas colaadeed.
Sida muuqata, Soomaaliya waxay hadda waddaa dhaqdhaqaaqyo aan hore loo arag iyo hadallo xun oo ka dhan ah Itoobiya oo ay ku casuuntay quwado dibadda ka ah oo raad ku leh siyaasadda juqraafiyeed.
Xisaabintaas cidhiidhiga ah ka dib, khubaro badan oo juquraafi-siyaasadeed ayaa walaac ka muujiyay in cadaawadu ay khatar gelinayso xasilloonida wanaagsan ee ay Itoobiya u hurtay wax badan, ayuu yidhi dublamaasigu.
Danjire Tiruneh, Itoobiya waxay lacag badan ku bixisay dowladnimada iyo midnimada Soomaaliya.
Muddo sanado ah, Itoobiya waxa ay ahayd xulafo adag, iyada oo gacan ka geysata ciidan ahaan, diblumaasiyadeed, iyo dhaqaale ahaanba xasiloonida jilicsan ee Soomaaliya, gaar ahaan ciidamada Itoobiya ayaa muhiim u ahaa xakamaynta awoodda kooxaha argagixisada.
Waxaa intaa dheer, dublamaasiyiinta Itoobiya waxay isticmaaleen saameyntooda si ay u kasbadaan niyad-wanaagga caalamiga ah iyo kaalmada dib-u-dhiska Soomaaliya.
“Markii Soomaaliya ay u kala jabtay kooxihii, waa Itoobiya oo wax walba u qabatay qaranimada dalkaas oo dib u dhistay, ayuu Tiruneh dib u xasuustay.
Sida uu sheegay, tabarucaadka Itoobiya si dabiici ah ayay uga soo jeedaan siyaasaddeeda arrimaha dibadda oo ahmiyadda ugu wayn siinaysa dalalka deriska ah.
“Dabcan, waddan kastaa wuxuu siyaasadda arrimaha dibadda mudnaan siinayaa dalalka deriska ah. Laakiin dhinaca Itoobiya, waxa jira waxyaabo ka yara duwan. Sababtoo ah tiro aad u badan oo muwaadiniin ah oo u dhashay dalalka deriska ah sida Soomaaliya, Ereteriya iyo Jabuuti, waxay sidoo kale deggan yihiin Itoobiya.”
Dadkaas ku nool dalalka aan kor ku soo xusnay ayaa isku hayb iyo af la wadaaga dadweynaha Itoobiya, ayuu yiri safiirku.
Soomaali badan ayaa ku nool dalka Itoobiya gaar ahaan caasimadda Addis Ababa, taas oo cadeyn u ah in aan nahay dad isku mid ah, ayuu tilmaamay.
Intaa waxaa dheer, Soomaalidu waxay si joogta ah u yimaadaan Itoobiya maalmaha xun oo dhan sababtoo ah waxay u haystaan inay tahay gurigooda labaad, sida uu sheegay.
Si kastaba ha ahaatee, hogaanka hadda xilka haya ee Soomaaliya ayaa hadda si fool-xun u wada dacaayado xunxun oo ka dhan ah Itoobiya iyo inay dalal kale ku casuumaan inay khalkhal galiyaan gobolka Bariga Afrika oo awalba qalalaase ka jiray.
Isaga oo si toos ah uga hadlaya walaacyadan, wasiirka arrimaha dibadda ee Itoobiya Taye Atske Selassie ayaa ka digay cawaaqib xumada ka dhalan karta hadallada noocaas ah.
In lala heshiiyo ciidamada cadawga ku ah nabadda gobolkan waa aragti gaaban oo aan faa’iido lahayn. Itoobiya waxa ay wali ka feejigan tahay la socodka dhacdooyinka khatar gelin kara amniga qarankayaga. Wanaagga iyo barwaaqada dalkeennu waxay ku xidhan tahay nabadda iyo horumarka deriskeenna,” ayuu yidhi wasiirku.
Madaxda Soomaaliya waxay faafinayaan naceyb iyo cadowtooyo ka dhan ah Itoobiya, iyagoo ilaaway wixii ay Itoobiya u sameysay Soomaaliya, ilaalinta nabadda iyo dhismaha dowladnimada ayuu hoosta ka xariiqay Danjire Tiruneh.
Isagoo ka jawaabaya dacaayadaha cadawtinimada ah ee Soomaaliya, danjiruhu wuxuu bogaadiyay jawaabta Itoobiya si macquul ah oo xilkasnimo leh oo ku qotonta taariikhda iyo taariikhda gobolka Geeska iyo Afrika oo dhan.
“Itoobiya waa inay daryeeshaa dadkeeda iyo dadka kale ee ku nool dalalka deriska ah. Beesha Caalamku waxay kaloo Itoobiya ka filayaan habkaas macquulka ah. Waad ogtihiin, waa inaan u dhaqmin sida Soomaaliya ama ciidamada kale ee cadowga ah ee dhow iyo ka fogba,” ayuu yiri danjire Tiruneh.
Ilaa iyo inta ay Itoobiya tahay dal qadiimi ah oo leh taariikh, dhaqan iyo ilbaxnimo, wuxuu rajaynayay in dalka Bariga Afrika uu sii wado nabadaynta iyo xasiloonida gobolka iyo meelo kaleba.
“Taasi waa sababta ay Itoobiya u dhaqmayso sida ay maanta u dhaqmayso, iyada oo caqli-gal ah inkasta oo ay jiraan dhaqdhaqaaqyo iska soo horjeeda oo halkan iyo halkaas ka socda. Laakiin Itoobiya waxay samaynaysaa heerkeeda ugu fiican si ay u sii ahaato caqli-gal,” ayuu yidhi.
