Haluk Bayraktar, oo ah maamulaha shirkadda weyn ee difaaca Turkiga ee Baykar, isla markaana soo saarta diyaaradda caalamiga ah ee Bayraktar TB2, ayaa booqasho ku yimid magaalada Muqdisho dhammaadkii todobaadkan, taasoo muujineysa xoojinta xiriirka Soomaaliya iyo Turkiga.
Bayraktar ayaa waxaa si diiran ugu soo dhaweeyay Wasiirka Gaashaandhigga Soomaaliya Cabdulqaadir Maxamed Nuur, waxaana uu markii dambe la kulmay Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud. Inkastoo aan la shaacin faahfaahinta gaarka ah ee ay ka wadahadleen, Bayraktar waxa uu carabka ku adkeeyay in booqashadan ay ka turjumeyso weji cusub oo u furmay xiriirka Soomaaliya iyo Turkiga ka dib markii ay dhawaan kala saxiixdeen heshiis dhanka difaaca iyo iskaashiga dhaqaalaha ah.
Kulanka ayaa muujinaya sida qoto dheer ee uu Turkigu ugu lug leeyahay Soomaaliya, gaar ahaan taageerada uu ka siiyo dhinacyada ciidamada iyo dhaqaalaha. Diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Bayraktar oo ay shirkaddiisu soo saartay, ayaa noqday kuwa calanka u sita warshadaha difaaca ee dalka Turkiga ee kobcaya. Saxiixa Baykar, Drone-ka Bayraktar TB2, waa diyaarad aan duuliye lahayn oo caalami ah laga aqoonsan yahay (UAV) kaas oo sumcad caalami ah kasbaday sannadihii u dambeeyay ka dib markii si guul leh loo geeyey dhawr dagaal oo heersare ah. Haluk iyo walaalkii Selçuk Bayraktar ayaa maamula barnaamijka TB2.
Bayraktar ayaa qoraal uu soo dhigay baraha bulshada kadib booqashadiisa waxa uu ku muujiyay xiriirka adag ee Turkiga kala dhaxeeya Soomaaliya, isagoo xusay in safaaradda ugu weyn ee Turkiga ay ku taallo Muqdisho. Waxa uu dib u milicsaday doorkii muhiimka ahaa ee Turkigu uu ku lahaa Soomaaliya abaartii 2011-kii, isagoo yiri “Iyadoo ay dunidu iska indha tirtay dhibaatada gaajada ee Soomaaliya ka jirta, ayuu Madaxweynaheenna Recep Tayyip Erdoğan booqday Soomaaliya, waxna ka beddelay masiirka dalka.
Wixii markaas ka dambeeyay, maalgashiga Turkiga ee Soomaaliya ayaa sare u kacay, iyadoo shirkadaha Turkiga ay maamulayeen kaabayaasha muhiimka ah, oo ay ku jiraan dekedaha cirka iyo badda, isla markaana bixiya adeegyada muhiimka ah.
Taageerada Milatari ee Turkiga ay siiso Soomaaliya ayaa ah mid aad u ballaaran, iyadoo Muqdisho laga furay Saldhigga ugu weyn ee ay ku leeyihiin dibadda, Camp TurkSom. Tobankii sano ee la soo dhaafay, ciidamada Turkiga ayaa tababaray kumannaan askari oo Soomaali ah, oo ay ku jiraan cutubyo ka tirsan ciidamada gaarka ah. Soo gelinta diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Turkiga ee loo yaqaan Drones-ka ayaa soo billowday sannadkii 2021-kii, markaasoo uu dalku helay dufcaddii ugu horreysay ee diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Bayraktar TB2. Markii hore loo adeegsaday ilaalo iyo xog uruurin, diyaaraduhu waxay si degdeg ah u noqdeen kuwo muhiim u ah dagaalka ay Soomaaliya kula jirto kooxda xagjirka ah ee xiriirka la leh al-Qaacida ee Al-Shabaab.
2022, Soomaaliya ayaa xaqiijisay in diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Turkiga la geeyay dagaalka tooska ah ee ka dhanka ah Al-Shabaab, xilligaasoo uu socday weerar xooggan oo milateri. Sida uu sheegay wasiirka arrimaha gudaha Soomaaliya, Axmed Macallin Fiqi, diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Turkiga ayaa taageero dhanka cirka ah ka geystay howlgallada lagu qabtay tobonaan tuulo, laguna dilay boqollaal dagaalyahannada Al-Shabaab ah.
Bayraktar TB2, oo ah joog dhexdhexaad ah, aan duuliye lahayn, ayaa wax ka beddeshay dagaalka casriga ah, gaar ahaan doorkii ay ku lahaayeen iskahorimaadka Ukraine. Kharashkeeda waxtarka leh – oo lagu qiimeeyay $ 2 milyan ilaa $ 5 milyan, iyadoo ku xidhan qaabaynta, marka la barbar dhigo $ 32 milyan ee loogu talagalay Reaper-ka Maraykanka – ayaa ka dhigaysa doorasho la taaban karo oo loogu talagalay waddamada sida Soomaaliya oo kale ah oo leh miisaaniyad xaddidan.
Hababka gantaalada horumarsan ee TB2 iyo awooda uu ku shaqeeyo meel sare oo gaadhaysa 25,000 cagood iyo in hawada la sii qaado 27 saacadood ayaa siinaya militariga sirdoon muhiim ah iyo awoodo weerar. Diyaaradaha Drones-ka ee Bayraktar ayaa horey awoodooda ugu caddeeyey goobaha kale ee colaaduhu ka jiraan, sida Suuriya, Liibiya, iyo Ukraine. Falanqeeyayaasha militariga ayaa ku tiriya diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Drones-ka inay u rogeen dagaalkii Asarbayjan iyo Armenia ee ku saabsanaa Nagorno-Karabakh.
Ciidamada Turkiga ayaa ah kuwii ugu horeeyay ee qaata diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Bayraktar, iyagoo u adeegsada howlgallada ka dhanka ah maleeshiyaadka Kurdiyiinta ee gudaha iyo dibadda dalkaasi. Qaaxada 2 ayaa hadda laga isticmaalaa 24 wadan.
Baahida sii kordheysa ee loo qabo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee Turkiga ayaa dhaafsiisan goobaha dagaalka. Bishii Maajo, xubinta NATO ee Poland waxay saxiixday heshiis ay ku iibsanayso 24 TB2 drones, taas oo hoosta ka xariiqday waxtarkooda iyo waxtarkooda hawlgallada milatari ee casriga ah. Sida ay ku warantay wakaaladda wararka ee Reuters, wasiirka gaashaandhigga Poland ayaa ku ammaanay diyaaradahan awooddooda dagaal, waxaana jira calaamado muujinaya in dalal kale oo Sucuudigu ka mid yahay ay sidoo kale sahminayaan heshiisyo ay diyaaraduhu la galayaan Turkiga.
Iyadoo diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ay noqdeen aalad muhiim u ah dagaalka casriga ah, Haluk Bayraktar waxa uu muujiyay in ay ka caga jiidayaan isticmaalkooda dagaalka. “Dagaalku waa shay qadhaadh,” ayuu yidhi, isagoo dib u milicsanaya khasaaraha nafeed ee dagaalka. Si kastaba ha ahaatee, wuxuu xusay muhiimadda ay leedahay is-difaaca, isagoo yiri, “Marka lagugu soo weeraro, sida kaliya ee aad ku ilaalin karto naftaada waa tignoolajiyada horumarsan.”
Kobaca Baykar waxa uu la jaan qaadayaa aragtida Madaxweyne Erdogan ee ah in Turkiga uu ka dhigo dalka ugu horreeya suuqa diyaaradaha aan duuliyaha lahayn ee caalamiga ah, gaar ahaan Bariga Dhexe, Afrika iyo badhtamaha Aasiya, halkaas oo uu doonayo inuu ku balaadhiyo saamayntiisa ciidan iyo dhaqaale.
Dadka falanqeeya arrimaha difaaca ayaa xusay in joogitaanka ciidamada Turkiga ee Soomaaliya ay suuragal tahay in ay la tartamaan tan Mareykanka, gaar ahaan iyadoo dowladda Turkiga ay dooneyso in ay xoojiso mowqifkeeda ah in ay tahay quwadda ugu badan ee duuliye la’aanta ah.
