Talyaanigu waxa uu farta ku fiiqay xafiiska shaqada oo uu si lama filaan ah u joojiyay bixinta fiisaha muwaadiniinta Soomaaliyeed—tallaabadan oo dad badan ka yaabisay. Danjire Pier Mario Dacò Coppi, ayaa hadal naadir ah oo naadirka ah ku sheegay in uu meesha ka saaray wararka xanta ah ee ku saabsan dhaq-dhaqaaq siyaasadeed, isaga oo u sababeeyay xannibaadda maamul xumo ee nidaamka habaynta fiisaha. Dowladda Talyaaniga, ayuu xaqiijiyay, inay ka shaqeyneyso sidii ay meesha uga saari laheyd qaska, isaga oo ballanqaaday in si deg deg ah loo xalin doono carqaladaha socda.
Daccò Coppi oo ka hadlayay magaalada Rome ayaa si deg deg ah u beeniyay wararka sheegaya in tallabada Talyaaniga ay ku xiran tahay siyaasadda Soomaaliya. “Tani waa hakad ku-meel-gaar ah oo maamulka ah-wax kale ma jiraan. Ma jirto xagal siyaasadeed halkan,” ayuu yiri danjiruhu, isagoo si adag u diiday fikradda ah in Talyaanigu uu raacayo ajandaha juqraafiyeed ee ballaaran. “Wasaaradda arrimaha dibadda si dhow ayay ula socotaa xaaladda, waxaana ay sida ugu dhaqsaha badan u xallin doontaa.
Safaaradda Talyaaniga ee Muqdisho ayaa shaqada ka joojinta si rasmi ah u shaacisay bishii September qoraal kooban oo ay soo dhigtay X (Twitter-ka hore), waxayna xaqiijisay in xafiiskeeda Nairobi—oo qaabilsan codsiyada fiisaha ee dadka haysta baasaboorka Soomaaliya—ay joojisay ka shaqaynta fiisaha Schengen. Xiligaas wax sharraxaad ah lagama bixin, balse go’aankaas ayaa islamarkiiba walaac ku abuuray Soomaalida dooneysa inay u safraan Yurub.
In kasta oo Talyaanigu uu ku andacoonayo in hakintaasi ay tahay mid farsamo oo keliya, haddana waqtigu waxa uu si shaki leh ula socdaa xannibaadda ballaaran ee Midowga Yurub uu ku hayo dadka haysta baasaboorka Soomaaliya. Bishii Luulyo, Midowga Yurub ayaa ku taliyay in la adkeeyo xayiraadaha fiisaha ee muwaadiniinta Soomaaliyeed si ay ugu riixdo Soomaaliya inay aqbasho soo celinta shaqsiyaadka si aan caadi ahayn Yurub ku galay.
Daccò Coppi waxa uu ka taxadiray in aanu si cad ugu xidhin go’aanka Talyaaniga iyo mawqifka Midowga Yurub, laakiin xidhiidhku wuu adag yahay in la iska indho tiro. Iyada oo arrimaha socdaalka ay ku badan yihiin siyaasadda Yurub, xannibaadda fiisaha Talyaanigu waxay noqon kartaa qayb ka mid ah istiraatiijiyad weyn, oo aan la sheegin. Si kastaba ha ahaatee, danjiruhu wuxuu ku adkaystay inuu diiradda saaro farsamada, isaga oo ka fogaanaya doodda socdaalka.
Inkastoo la hakiyay fiisaha, haddana Dacco Coppi waxa uu carrabka ku adkeeyay in Talyaaniga ay ka go’an tahay muddada dheer ee horumarinta Soomaaliya. “Waxaan halkan u joognaa inaan Soomaaliya ka caawinno horumarka,” ayuu yiri. “Talyaanigu waligiis waxaa lagu maalgeliyay mustaqbalka Soomaaliya, taasna waxba iskama beddeli doonto, sababtoo ah carqaladaha ku meel gaarka ah ee maamulka.”
Dacco Coppi ayaa ku celceliyay in doorka Talyaaniga ee Soomaaliya uu yahay mid horumarsan, balse uusan ahayn mid siyaasadeed. Talyaanigu waxa uu ku hawlanaa mashaariic kala duwan, sida horumarinta kaabayaasha dhaqaalaha iyo tababarida shaqaalaha rayidka ah ee Soomaaliya iyo ciidamada ammaanka. “Waxaan rabnaa inaan diirada saarno kobaca Soomaaliya, siyaasadda, taas waxaan u deyneynaa madaxda Soomaalida iyo dowladooda,” ayuu hadalkiisa raaciyay, isagoo Talyaaniga ka fogeeyay inuu wax ka qabto faragelinta.
Dacco Coppi ayaa sidoo kale muujiyay sida uu u jecel yahay in uu booqdo dowlad goboleedyada sida Jubbaland iyo Puntland, isagoo hoosta ka xariiqay in Talyaanigu uu doonayo in uu ka hawl galo Soomaaliya oo dhan, oo aan ahayn Muqdisho oo kaliya. “Balanqaadkayagu wuxuu gaarsiisan yahay dalka oo dhan,” ayuu yiri, isagoo ka dhawaajiyay wadashaqeyn mustaqbalka ah oo dhaafsiisan nidaamka dublamaasiyadeed.
Mar wax laga weydiiyey xiisadda sii xoogeysaneysa ee u dhaxeysa Soomaaliya iyo Itoobiya, Dacò Coppi kuma uusan hadlin. Safiirka ayaa ku tilmaamay xiriirka xumaaday fursad la lumiyay iskaashiga gobolka.
“Waa wax laga xumaado in xaaladdan ay cirka isku sii shareerto, Soomaaliya iyo Itoobiya labaduba waxay wadaagaan xiriir taariikhi ah oo qoto dheer, waxayna ahayd in diblumaasiyadda laga adkaado,” ayuu yiri. “Itoobiya waxay xaq u leedahay inay gasho badda si ay ganacsi u hesho, Soomaaliyana waxay xaq u leedahay inay ilaashato maamulkeeda xeebaheeda, taasi waxay ahayd in lagu xaliyo dariiq diblomaasiyadeed, ee ma ahayn in lagu xaliyo qaabkii ay ku dhacday.
In kasta oo faallooyinkiisa la cabbiray, Daccò Coppi waxa uu caddeeyay in Talyaanigu aanu wax dan ah ka lahayn in uu ku lug yeesho khilaafka. “Waxaan halkan u joognaa inaan dhisno-ma ahan inaan faragelinno,” ayuu yiri, isagoo albaabka ka xiray suurtagalnimada in Talyaanigu uu door dhexdhexaadin ah ka ciyaaro colaadda gobolka.
Haatan waxaa weli taagan hakinta fiisaha Talyaaniga ee muwaadiniinta Soomaaliyeed, balse dowladda Talyaaniga ayaa ku adkeysaneysa inay wado xal. Hadday tani tahay carqalad maamul oo gaaban ama calaamad qotodheer, isbeddellada aan la sheegin ee siyaasadda socdaalka Yurub ayaa weli ah in la arko.
