Ilaaliyeyaasha ayaa ku boorrinaya Adeegga Duur-joogta Kenya (KWS) inay xoojiyaan dadaallada lagu ilaalinayo Geriga iyo Gorayada Soomaalida, iyadoo ugaarsiga baahsan iyo xaaladaha abaareed ee ba’an ay khatar ku yihiin noocyada caanka ah inay dabar-gooyaan. Hay’adda u dooda duurjoogta Waqooyi Bari ee dalka Kenya ee magaceeda loo soo gaabiyo Neca ayaa ku baaqday in si deg deg ah loo soo fara geliyo, iyadoo ka digtay ugaarsiga sharci darrada ah ee lagu hayo xoolahan, iyadoo la sheegayo in Waqooyiga Kenya si bareer ah loogu iibinayo Geriga iyo Hilibka Gorayada, si qarsoodi ahna loo soo geliyo Soomaaliya.
“Warbixinnadayada gudaha iyo baaritaannada ayaa daaha ka qaaday in hilibka geriga si cad loogu iibinayo tuulooyin badan oo ku yaal dhulkan. Ganacsigan sharci darrada ah waxaa ka dambeeya qaxootiga iyo dadka deegaanka qaarkood,” ayuu yiri Sharmaake Maxamed, maamulaha Neca.
Isagoo hadalkiisa sii wata ayuu yiri “Waxaa nasoo gaartay in qeyb aad u badan oo Geriga iyo Hilibka Gorayada ah iyo Ukunta si qarsoodi ah loo soo geliyo Soomaaliya, iyadoo laga shakisan yahay in qaarkood Al-Shabaab loo sii wado, inta kalena gudaha dalka lagu iibiyo. tuulooyinka iyo kuwa kale oo loo sii qaaday Nairobi, gaar ahaan Islii.”
Abaarta daba dheeraatay ayaa baabi’isay degaano ku yaala guud ahaan ismaamulada Garissa, Wajeer iyo Mandheera, taasi oo sii halis galisay badbaadada geriga iyo gorayada Soomaalida. Iyada oo ilihii cuntada iyo biyaha ay sii yaraanayaan, xayawaanku waxa ay ku qasban yihiin in ay u guuraan nolol raadis, taas oo ka dhigaysa in ay si fudud u bartilmaameedsadaan ugaarsiga.
Abaarta socota, oo ay uga sii dartay isbeddelka cimiladu, ayaa ka dhigaysa duurjoogta kuwo aad u nugul sidii hore. Ugaadhsiga ganacsiga ee geriga iyo gorayada, oo ay weheliso abaartu, waxay halis ku tahay badbaadadooda, ilaalinayaashuna waxay ku boorinayaan KWS inay xoojiyaan tallaabooyinka ilaalinta.
Neca waxay si dhow ula shaqaynaysaa bulshooyinka maxalliga ah si ay uga qayb geliyaan dadaallada ilaalinta, iyada oo aqoonsanaysa in ka-qaybgalka aasaasiga ah uu muhiim u yahay guusha mustaqbalka fog. Iyada oo loo marayo waxbarashada, dalxiiska deegaanka, iyo hindisayaasha beeraha waara, Neca waxay bixinaysaa beddelaad dhaqaale oo ugaadhsiga.
Maxamed waxa uu sheegay in Neca, oo ah isku-xidhka ilaalinta bulshada ee woqooyiga Kenya, ay “ka go’an tahay in ay la kaashato KWS iyo daneeyayaasha kale si loo xaqiijiyo ilaalinta duurjoogta ee jiilalka mustaqbalka.”
Ilaalada loo xilsaaray ilaalinta duurjoogta waqooyiga Kenya ayaa sheegay in ay u baahan yihiin dhaqaale badan. Kuwo badan ayaa ah kuwo aan tabobar yar haysan oo aan qalabayn, taas oo ka dhigaysa meelo badan oo aan la ilaalin oo u nugul ugaarsiga. Neca ayaa ugu baaqday dowladda Kenya inay bixiso dhaqaale, qalab iyo tababaro dheeraad ah oo la siiyo waardiyayaasha si wax looga qabto dhibaatada sii kordheysa ee ugaarsiga.
Ka ganacsiga duurjoogta sharci darrada ah ee gobolku ma aha oo kaliya arrin ilaalineed ee sidoo kale waa walaac amni. Wararka Neca ay helayso ayaa sheegaya in qayb ka mid ah Geriga iyo Hilibka Gorayada ee la soo goosto lagu shubo Ururada Argagaxisada ah oo ay ku jiraan Al-Shabaab, taasoo sare u qaadaysa Amniga Gobolka.
Galbeedka Kenya, Adeegga Duur-joogta Kenya (KWS) ayaa geriga u rariayay Ilaalada Ruko tan iyo 2011 si ay gacan uga geystaan soo celinta nabadda u dhaxaysa bulshooyinka Pokot iyo Ilchamus. Barnaamijku waxa uu xakameyay ugaarsiga,waxa uu abuuray shaqooyin,waxana uu wanaajiyay xidhiidhka labada kooxood. Bishii Luulyo 2024, KWS waxay toban geri ka rartay beerta Kruger ee Sergoit ilaa ilaalinta taasoo qayb ka ah dadaallada socda ee lagu ilaalinayo laguna maamulayo duurjoogta.
Dhibaatada ugaarsiga ayaa si gaar ah uga jirta meelo gaar ah, sida Sabuli Conservancy oo u dhow xerada qaxootiga Dhagaxley, Hare, Sarif, iyo Argani oo ka tirsan ismaamulka Wajeer. Ismaamulka Garissa, Bora’ana Conservancy, Gababa, Gumaray, Sangailu, iyo Danyere ayaa loo aqoonsaday inay yihiin meelaha ugaarsiga ah. Degmada Mandheera ee Darwed, Afalo, iyo Didkuro ayaa sidoo kale si aad ah loo saameeyay.
Gobolladan, oo caan ku ah noolaha kala duwan, waa hab-nololeedyada muhiimka ah ee taageera geriga iyo gorayada Soomaaliyeed. Luminta noocyadan waxay carqaladayn doontaa isku dheelitirnaanta deegaanka waxayna saameyn ballaaran ku yeelan doontaa bulshooyinka maxalliga ah ee ku tiirsan dhulka.
Ilaaliyeyaasha ayaa ku baaqaya in dawladda Kenya ay si degdeg ah wax uga qabato iyada oo geynaysa ilaalo dheeraad ah, kor u qaadaysa fulinta shuruucda ilaalinta duurjoogta, iyo bixinta agabka lagama maarmaanka u ah si loola dagaallamo ugaarsiga.
“Waxaan ku jirnaa marxalad xasaasi ah. Haddii aan la helin tallaabo degdeg ah oo go’aan qaadasho leh, waxaan halis ugu jirnaa inaan lumino xayawaankan weligood,” Maxamed ayaa ka digay.
