Go’aan taariikhi ah, Sanduuqa Cimilada Cagaaran (GCF) waxa uu ansixiyay maalgelinta laba mashruuc oo isbeddel ah oo lagu qiimeeyay 134 milyan, si loo taageero la qabsiga iyo kor loogu qaado adkeysiga cimilada bulshooyinka beeralayda ah ee nugul ee Soomaaliya iyo Ciraaq. Qorshayaashan oo ay hormuud ka tahay Hay’adda Cunnada iyo Beeraha ee Qaramada Midoobay (FAO), ayaa awood u siin doonta malaayiin beeralay ah iyo xoolo-dhaqato ah inay la qabsadaan saamaynta sii kordhaysa ee isbeddelka cimilada, oo ay ku jiraan abaaraha, fatahaadaha, iyo biyo la’aanta.
“FAO waxay aad ugu hanweyn tahay inay Soomaaliya iyo Ciraaq u doorteen inay ka taageeraan maalgashigooda ugu horreeya ee isbeddelka cimilada ee waddan keliya. Labadan mashruuc waxay tusaale u yihiin sida ay uga go’an tahay FAO ee ku aaddan ficilka cimilada iyada oo loo marayo beddelka beerahooda, gaar ahaan iyada oo la dhisayo nidaamyada beeraha adkeysi iyo waara ee xaaladaha nugul iyo kuwa jilicsan,” ayuu yiri Kaveh Zahedi, Agaasimaha Xafiiska FAO ee Isbeddelka Cimilada, Kala duwanaanshaha noolaha iyo Deegaanka, isagoo soo dhaweeyay warka. “Anagoo ku xoojinayna bulshooyinka nugul aqoonta, qalabka, iyo teknoolajiyada loo baahan yahay si ay ula qabsadaan, waxaan ku maalgelineynaa xalalka beeralayda ah ee keenaya sugnaanta cuntada, taageera hab-nololeedyada, iyo caawinta waddammada inay ka hortagaan isbeddelka cimilada.”
Ogeysiisyada cusub ayaa la sameeyay maanta intii lagu jiray shirkii afartanaad ee Guddiga GCF ee lagu qabtay Songdo, Incheon, Jamhuuriyadda Kuuriya laga bilaabo 21-24 Oktoobar.
Soomaaliya waxaa soo food saartay caqabado adag oo ay ka mid yihiin faqriga iyo colaadaha. Caqabadahaan waxaa sii xumeynaya isbeddelka cimilada, gaar ahaan dhacdooyinka cimillada daran ee soo noqnoqda sida abaaraha iyo fatahaadaha kuwaas oo khatar ku ah sugnaanshaha cuntada ee dalka oo markii horeba jilicsanaa. Si taas wax looga qabto, FAO iyo dawladda Soomaaliya waxay daah-fureen “Ugbaad” (macneheedu waa “rajo” af-Soomaali ah), mashruuc socon doona toddobo sano, $95 milyan ayaa diiradda lagu saarayaa sidii loo dhisi lahaa u adkaysiga cimilada qaybta beeraha. Hindisahan taariikhiga ah ayaa calaamad u ah maalgashiga cimilada ee ugu weyn ee GCF ee ay hogaaminayso FAO
“Isbeddelka cimiladu waa arrin badbaado u ah Soomaaliya,” ayay tiri Khadiija Maxamed Al-Makhzoumi, wasiirka deegaanka iyo isbedelka cimilada. “Mashruuca Beeraha ee u adkeysanaya Cimilada, oo ay taageerto Sanduuqa Cimilada Cagaaran, ayaa ka caawin doona in ka badan laba milyan oo qof soo celinta dhulkeena, hagaajinta sugnaanta cuntada, iyo dhisida adkeysi looga hortagayo saameynta cimilada daran ee aan maanta wajahayno.”
Ugbaad waxay higsaneysaa inay kor u qaaddo adkeysiga bulshooyinka reer miyiga ah ee Soomaaliya iyo nidaamyada deegaanka iyadoo kor u qaadeysa hab-dhaqannada maamulka dhulka ee waara, hagaajinta helitaanka biyaha, soo bandhigida farsamooyinka beeraha ee u adkeysanaya cimilada iyo horumarinta silsiladaha qiimaha. Mashruucu waxa uu dib u soo celin doonaa in ka badan 50,000 oo hektar oo dhul ah oo xaalufay, waxa uu 86,000 beeralay iyo xoolo dhaqato ah ku tababari doona beeralayda cimilada ugu fiican, waxa kale oo uu dib u dayactir ku samayn doonaa kaabayaasha muhiimka ah sida kanaalka waraabka iyo wadooyinka miyiga. Iyadoo la xoojinayo silsiladaha qiimaha leh ee wax soo saarka beeraha iyo hagaajinta helitaanka adeegyada macluumaadka cimilada, Ugbaad waxay awood u siin doontaa bulshooyinka inay si wanaagsan ula qabsadaan jahawareerka cimilada iyo kor u qaadida hab-nololeedkooda.
Iyada oo diiradda la saarayo sugnaanta cuntada, mashruuca waxaa si toos ah uga faa’iideysan doona 1.2 milyan oo qof, iyadoo 973,000 oo dheeraad ah ay si dadban uga faa’iideysan doonaan. Iyada oo la horumarinayo helitaanka biyaha iyo kor u qaadida dhaqamada beeralayda ee waara, Ugbaad waxa ay hiigsanaysaa in ay kordhiso wax soo saarka cuntada iyo in ay yarayso ku tiirsanaanta cuntada soo dejinta iyo gargaarka. Mashruucu wuxuu sidoo kale aqoonsanayaa muhiimada sinnaanta jinsiga iyo xoojinta haweenka, iyadoo haweenku ay ka kooban yihiin 50 boqolkiiba ka faa’iidaystayaasha.
Marka laga soo tago saameynta degdega ah ee ay ku leedahay dhaqamada beeraha ee adkeysiga cimilada, Ugbaad waxaa loo qorsheeyay in ay kobciso waaritaanka iyo nabad-dhisidda Soomaaliya ee mustaqbalka fog. Iyadoo la xoojinayo qaab-dhismeedka maamulka, hagaajinta hababka macluumaadka cimilada, iyo kor u qaadida ka qaybgalka bulshada, mashruucu wuxuu wax ka tari doonaa bulsho xasiloon oo adkeysi leh. Aqoonta iyo waayo-aragnimada laga helay Ugbaad waxay sidoo kale u noqon kartaa tusaale qiimo leh oo loogu talagalay wadamada kale ee jilicsan ee la kulma caqabadaha cimilo ee la midka ah.
Keenida biyaha iyo nolosha dhulka engegan ee Ciraaq
Ciraaq, waddan la tacaalaya heerkulka sare u kaca iyo kheyraadka biyaha ee sii yaraanaya iyada oo lagu jiro dib u dhiska xasilloonida siyaasadeed, “Xoojinta Adkeysiga Cimilada ee Hab-nololeedka Beeraha Nugul ee Ciraaq ee Bulshooyinka Miyiga ah” (SRVALI) mashruuca wuxuu heli doonaa $29.25 milyan oo deeq ah GCF, oo leh deeq lacageed. wadarta mashruuca qiimihiisu dhan yahay $38.95 milyan ($9.7 milyan oo wada-maalgelin ah). Mashruucan oo ay FAO hogaamineyso lixda sano ayaa diiradda lagu saari doonaa kor u qaadista waxtarka isticmaalka biyaha, horumarinta beeraha u adkeysiga cimilada, iyo awood siinta haweenka si ay u noqdaan wakiillada isbeddelka ee bulshadooda.
Mashruuca SRVALI waxa uu higsanayaa in uu la dagaallamo caqabadaha sii kordhaya ee biyaha iyo haqab-beelka cuntada ee uu sababay isbeddelka cimilada ee Ciraaq, isaga oo diiradda saaraya saddex maamul goboleed: Karbala, Muthanna, iyo Najaf. Meelahan ayaa si gaar ah ugu nugul cimiladooda oomane ah, dhul beereed kooban, iyo ku tiirsanaanta beeraha.
“Aad ayaan ugu faraxsanahay inaan hirgelinno mashruucan kaas oo kor u qaadi doona adkeysiga cimilada ee qoysaska beeralayda ee bulshooyinka miyiga ah ee Ciraaq, iyo taageeridda siyaasadda isbeddelka cimilada ee Ciraaq,” ayuu yiri Jasim al Falahi, wasiir ku xigeenka farsamada ee Wasaaradda Deegaanka. “Mashruucu wuxuu si weyn u bedeli doonaa qaybta beeraha ee Ciraaq, taasoo ka dhigaysa mid cimiladu u adkeysan karto, sinnaan iyo waarta oo leh habab qaybinta biyaha oo la hagaajiyay,” ayuu raaciyay.
Mashruucu waxa uu soo bandhigi doonaa kaabayaasha la qabsiga cimilada iyo dhaqamada beeraha si loo horumariyo waxtarka isticmaalka biyaha iyo wax soo saarka dalagga. Waxqabadyada muhiimka ah waxaa ka mid ah cusboonaysiinta kanaalka waraabka, ku rakibidda baalayaasha cadceedda ee dhul-beereedka, bixinta tababar ku saabsan beerashada u adkeysiga cimilada, iyo xoojinta haweenka aqoonta la qabsiga cimilada. Mashruucu wuxuu higsanayaa inuu keeno in ka badan 121,000 hektar oo dhul-beereed ah oo hoos yimaada maamulka u adkeysiga cimilada.
Iyadoo kor loo qaadayo adkeysiga cimilada ee qoysaska miyiga ah, hindisaha ayaa la filayaa inuu saameyn weyn ku yeesho haqab-beelka cuntada iyo hab-nololeedyada Ciraaq. Waxa si toos ah uga faa’iidaysan doona 2 milyan oo qof, kuwaas oo kala badh ka mid ahi ay yihiin haween, waxaanay fursado shaqo u abuuri doontaa barakacayaasha gudaha
Mashruucu waxa kale oo uu leeyahay yool ballaadhan oo ah horumarinta horumar waara iyo wareejin aqooneed. Iyadoo la shaqeyneysa wasaaradaha iyo jaamacadaha Ciraaq, mashruuca ayaa ujeedadiisu tahay in la isku daro tignoolajiyada u adkeysiga cimilada iyo hababka barnaamijyada beeraha iyo qorsheynta siyaasadda. Tani waxay gacan ka geysan doontaa in kor loo qaado dadaallada la qabsiga cimilada ee dalka oo dhan iyo suurtagalnimada in ay ku celceliyaan dhaqamada guusha leh ee dalalka kale ee gobolka.
Ku saabsan FAO iyo GCF
Tan iyo markii ay wada-hawlgalayaasha noqdeen 2016, FAO iyo GCF waxa ay kor u qaadayeen maalgashiga cimilada ee mashaariicda saamaynta sare leh ee ka dhigaya qaybaha beeraha, kaymaha iyo kalluumaysiga kuwo waxtar leh, loo dhan yahay, waara oo adkaysi u leh isbeddelka cimilada.
Iyada oo ka faa’iidaysanaysa iskaashiga caalamiga ah, FAO waxa ay kicisaa maal-gashiga dadweynaha iyo kuwa gaarka ah ee beeraha taas oo kor u qaadeysa la qabsiga isbeddelka cimilada ee cusub iyo tallaabooyinka yaraynta iyo dhaqaajinta Ajendaha Qaramada Midoobay ee 2030 ee Horumarinta Joogtada ah, iyada oo la raacayo Istaraatiijiyada FAO ee Isbeddelka Cimilada 2022-2031.
GCF – qayb muhiim ah oo ka mid ah heshiiska taariikhiga ah ee Paris – waa sanduuqa ugu weyn ee cimilada adduunka, oo loo xilsaaray inay taageerto wadamada soo koraya si ay u koraan oo ay u gaadhaan hamiga qorshayaashooda cimilada qaranka ee loo yaqaan ‘Nationally Determined Contributions’ (NDCs).
Deeqaha cusub ee la ansixiyay, GCF faylalka ay FAO ku taageertay waddammada inay helaan ayaa ka badan $1.3 bilyan.
