Dawladda Soomaaliya ayaa khad cas ka qaadatay la macaamilka Itoobiya, iyadoo ku adkaysatay in heshiiskii Addis Ababa ee lagu muransanaa ee Somaliland la saxeexday la baabi’iyo ka hor inta aan la wada hadal. Heshiiskii Jannaayo 2024 waxa uu Itoobiya siinaya 50 sano oo kiro ah 20 kiiloomitir oo xeebaha Somaliland ah—habaynta Muqdisho waxay u aragtaa meel ka dhac ku ah qaranimadeeda.
“Soomaaliya waxay soo dhaweynaysaa dadaallada ay wadaan hoggaamiyeyaasha gobollada ee ku aaddan ilaalinta nabadda, amniga, iyo xasilloonida HoA,” ayuu yiri Ilyaas Cali Xasan, danjiraha Soomaaliya ee Tanzania, oo hadal si taxadar leh u soo dhigay bartiisa X. Si kastaba ha ahaatee, mawqifkeeda waxba iskama beddelin: haddii aan heshiiskii is-afgaradka ahaa ee Janaayo 1, 2024 lagu dhawaaqin inuu buray iyo in la ixtiraamo madax-bannaanida, midnimada iyo wadajirka dhuleed ee Soomaaliya.
Hadalka danjire Ilyaas ayaa yimid saacado kadib markii madaxweynaha Kenya William Ruto uu soo jeediyay dadaal dhex dhexaadin ah oo ay ku lug leeyihiin Kenya iyo Uganda. Hindisahaan oo lagu shaaciyay shir jaraa’id oo uu ku qabtay dalka Tanzania ayaa ujeedkiisu yahay in uu dhexdhexaadiyo wada hadal dhexmara madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud iyo ra’iisul wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed. Si kastaba ha ahaatee, Muqdisho mawqifkeedu waxa uu meesha ka saarayaa meel yar oo tanaasul ah.
Soomaaliya, dantu waa wax jira. In Itoobiya loo ogolaado inay si rasmi ah heshiiska ula gasho Somaliland—gobol iskiis ugu dhawaaqay inuu madax banaan yahay oo Soomaaliya ay u aragto qayb muhiim ah oo ka mid ah dhulkeeda—waxay noqon doontaa tusaale khatar ah aragtida Muqdisho. Mas’uuliyiinta ayaa marar badan ku nuux-nuux saday in heshiiskaasi uu xadgudub ku yahay midnimada dhuleed ee Soomaaliya, isla markaana uu wiiqayo dadaallada lagu ilaalinayo midnimadeeda.
Heshiiskii badda waxa uu noqday bar-tilmaameed u ah xiisadaha gobolka. Somaliland oo ku dhawaaqday madax-banaanideeda sannadkii 1991-kii, balse aan aqoonsi caalami ah ka helin, ayaa heshiiskan u gashay sidii ay u xoojin lahayd aqoonsigeeda rasmiga ah. Itoobiya oo ah dal aan bad lahayn oo doonaya inay galaan badda cas, waxay heshiiska u aragtay fursad istaraatiiji ah oo lagu dhisayo saldhig ciidan oo badda ah iyo deked ganacsi.
Wasiirka arrimaha dibadda Soomaaliya Axmed Macalin Fiqi ayaa horay u sheegay in aysan jirin wax wada hadal ah oo ay la galayaan Itoobiya, haddii aan heshiiskaas la burburin. “Tallaabadan ka fiirsasho la’aanta ah waxay wiiqaysaa midnimada dhuleed ee Soomaaliya,” ayuu Fiqi ku yiri hadal uu dhawaan soo saaray. “Ma geli doono wadahadal ilaa ay Itoobiya ka laabato mowqifkeeda oo ay ixtiraamto madax-banaanida Soomaaliya.”
Turkiga oo ka mid ah dalalka ugu muhiimsan Geeska Afrika ayaa isku dayay inuu dhex dhexaadiyo Soomaaliya iyo Itoobiya, inkastoo uu ku guuldareystay. Ankara waxa ay martigelisay laba wareeg oo wadahadalo dadban bilihii July iyo August 2024 balse waxa ay dib u dhigtay wareeggii saddexaad ee loo qorsheeyay Sebtembar, iyada oo loo cuskaday culayska wada xaajoodka. Wasiirka arrimaha dibadda Turkiga Hakan Fidan ayaa hadda wada wadahadallo gooni gooni ah oo uu la yeelanayo labada dhinac si loo soo afjaro kala qeybsanaanta.
Jilayaasha caalamiga ah oo ay ka mid yihiin Maraykanka, Midowga Yurub, Shiinaha iyo Midowga Afrika ayaa ku booriyay Itoobiya inay ixtiraamto madax-bannaanida Soomaaliya. Masar oo u soo baxday in ay saaxiib dhow la tahay magaalada Muqdisho ayaa iyaduna miisaankeeda ku miisaamaysay in ay Soomaaliya geyso gargaar milateri, isla markaana ay saxiixday heshiis amni.
Muqdisho waxa ay isku dayday in ay taageerto beesha caalamka, iyada oo ka faa’iidaysanaysa xulafada ay la leedahay Masar iyo Ereteriya—oo labaduba ka soo horjeeda Itoobiya—si ay uga hortagaan damaca Addis Ababa. Isla jaanqaadkani waxa uu sii adkeeyay muuqaalka gobolka oo markii horeba kacsanaa.
Inkasta oo cadaadis dublamaasiyadeed oo xooggan uu Muqdisho kaga yimid, haddana heshiiska Itoobiya iyo Somaliland waa mid mugdi ku jira. Maamulka Itoobiya ayaan weli dhaqan gelin heshiiska, dib u dhac ku yimid mas’uuliyiinta Soomaalida ayaa loo aaneynayaa dadaalkooda joogtada ah.
