Heshiiskii Ankara oo uu Turkigu garwadeen ka ahaa Arbacadii, ayaa si weyn wax uga beddelay siyaasadda juquraafiga ee Geeska Afrika. Heshiiskan taariikhiga ah ee uu dhexdhexaadinayo Madaxweynaha Turkiga Recep Tayyip Erdoğan, waxa uu meesha ka saaray heshiiskii is-afgaradka ahaa ee ay Itoobiya la gashay Somaliland, isla markaana dib loogu xaqiijiyay madax-banaanida Soomaaliya, waxaanu Turkiga ka dhigay xudunta u ah dhaqdhaqaaqa awoodeed ee gobolka.
Heshiisku waxa uu Itoobiya ku qasbayaa in ay Soomaaliya si toos ah ugala hadasho badda cas, taas oo meesha ka saaraysa heshiiskii is-afgaradka ahaa ee Itoobiya lagu siiyay 20 KM oo ka mid ah xeebaha Somaliland si ay u aqoonsato madaxbannaanida Somaliland. Soomaaliya, tani waxay u tahay guul diblumaasiyadeed oo soo celinaysa qaranimadeedii, hoosna u dhigaysa ictiraafka Somaliland ee caalamiga ah.
Heshiiskii Ankara waxa uu si go’aan ah u xaqiijinayaa madaxbannaanida dhuleed ee Soomaaliya, oo ah mabda’a ku xusan Axdiga Qaramada Midoobay iyo Xeerka Dastuuriga ah ee Midowga Afrika. Heshiisku waxa uu xoojinayaa sheegashada Muqdisho ee ku aaddan gobolka ka go’ay iyada oo meesha ka saaraysa aqoonsigii Itoobiya ee Somaliland.
“Madaxda Soomaaliya iyo Itoobiya waxay dib u xaqiijiyeen ixtiraamkooda iyo sida ay uga go’an tahay midba midka kale madax-banaanidiisa, midnimadiisa, madaxbannaanidiisa, iyo wadajirkiisa dhuleed,” ayaa lagu yiri war-murtiyeedka. Heshiisku waxa uu Itoobiya ku qasbayaa in ay raadiso “lagu kalsoonaan karo, ammaan ah, oo waarta marinka iyo ka soo gelista badda” iyada oo si gaar ah wadahadal laba geesood ah ula yeelanaysa Soomaaliya, taas oo ka dhigaysa in Muqdisho ay si adag u maamusho geeddi-socodka.
Heshiiskaas ayaa Itoobiya dhabar jab ku ah. Heshiiskii ay hore ula gashay Somaliland waxa uu u soo bandhigay beddelkii ay Djibouti ugu tiirsanayd dhinaca badda. Hadda, Itoobiya waa in ay kala xaajooto soo gelitaanka badda Soomaaliya, oo ah geeddi-socod aad uga adag oo siyaasad ahaan xasaasi u ah. Aqoonsiga Addis Ababa ee Somaliland, oo ah qodob muhiim u ah Is-afgaradka, ayaa sidoo kale la buriyay diblomaasiyad ahaan.
Waxaa intaa dheer, hamiga Itoobiya ee ku aaddan kala-duwanaanshaha dhaqaale ee marinnada Badda Cas ayaa hadda dib u dhac ku yimid. Wada xaajoodyada farsamo ee loo dejiyay Febraayo 2025, oo leh kama dambays afar bilood ah, ayaa go’aamin doona waxyaabaha gaarka ah ee heshiisyada mustaqbalka. Si kastaba ha ahaatee, awoodda gorgortanka ee Itoobiya oo yaraatay ayaa sii adkaynaysa himiladeeda.
Aqoonsigii Addis Ababa ee Somaliland oo mar ahaa halbowle u ah gorgortanka, waxa uu noqday mid diblumaasiyadeed oo aan waxba ka jirin.
Si kastaba ha ahaatee, ma aha mugdiga oo dhan. Iyadoo heshiiskii Ankara, ee uu dhexdhexaadinayey Turkigu bishii Diseembar 2024, uu meesha ka saaray heshiiskii dhex-dhexaadka ahaa ee Itoobiya ay la gashay Somaliland, waxa uu sidoo kale albaabbo cusub u furay Addis Ababa. Heshiiska ayaa ku qasbaya Itoobiya in ay Soomaaliya si toos ah ugala hadasho arrimaha badda, iyada oo ka guureysa go’doominta una gudubtay diblomaasiyad habaysan.
Ku-tiirsanaanta Itoobiya ee marin-u-helidda badaha ee kobaca dhaqaalaha ayaa muddo dheer ahayd arrin muhiim u ah waddanka aan badda lahayn. Aragti ahaan, Heshiiska Ankara wuxuu u gogol xaarayaa in Addis Ababa ay ka wada xaajoodaan helitaanka dekedo istaraatiiji ah oo badan oo ku teedsan xeebta ballaaran ee Soomaaliya oo dhererkeedu yahay 3,300km.
Balaadhinta doorkeeda badda waxay hoos u dhigi kartaa ku tiirsanaanta xad dhaafka ah ee Itoobiya ku leedahay Djibouti, oo maamusha in ka badan 95 boqolkiiba ganacsiga Itoobiya. Marka la helo deked weyn, Itoobiya waxay hoos u dhigi kartaa kharashka gaadiidka, waxay kordhin kartaa tartanka dhoofinta, waxayna kor u qaadi kartaa adkeysiga kaabayaasha ganacsi.
Sida ay wax u socdaan, Jabuuti waxa ay u soo ifbaxday faa’iido doon, iyada oo ilaalinaysa mawqifkeeda ganacsiga aasaasiga ah ee Itoobiya iyo ka faa’iidaysiga awood la’aanta Addis Ababa in ay sugto marin kale oo badda ah iyada oo loo marayo Somaliland.
Somaliland heshiisku wuxuu dhabar jab ku yahay himiladii dawladnimo. Ballanqaadkii Itoobiya ee aqoonsiga madax-bannaanida Somaliland ee heshiiskii is-afgaradka ahaa waxay ahayd guul naadir ah oo ay ku raadinaysay sharciyad ay ku raadinaysay muddo tobanaan sano ah. Somaliland waxay u aragtaa inay sii go’doonsan tahay heshiiskii Ankara, maadaama dhammaan heshiisyada mustaqbalka ay tahay inay Muqdisho soo maraan.
Go’doonkan ayaa wiiqaya dhaqaalaha Somaliland, gaar ahaan Dekedda Berbera. Markii loo arkay in ay tahay xudun istiraatiji ah oo dhoofinta Itoobiya, waxaa hoos u dhacay ku tacaamulka dekedu marka loo eego qodobbada cusub ee heshiiska.
Doorka Turkiga ee Geeska Afrika ayaa si weyn kor ugu kacay, iyadoo heshiiskii Ankara uu sii xoojiyay mowqifkiisa ah inuu yahay xubin muhiim ah oo gobolka ah. Dhexdhexaadiye ka ah Soomaaliya iyo Itoobiya, Turkigu wuxuu awood u yeeshay hawlihiisa milateri, dhaqaale iyo diblomaasiyadeed si ay u caddeeyaan inay saameyn ku yeeshaan mid ka mid ah gobollada ugu istiraatiijisan adduunka.
Saldhigga ugu weyn ee Turkiga ku leeyahay dibadda, Camp TURKSOM ee Muqdisho, ayaa muujinaya sida ay uga go’an tahay amniga Soomaaliya. Saldhigga ayaa lagu tababaraa ciidamada Soomaaliya, waxaana uu xoojiyaa dadaallada la dagaalanka argagixisada, isagoo xoojinaya awoodda dalka ee la dagaalanka khataraha sida Al-Shabaab. Dhaqaale ahaan, Turkigu wuxuu si weyn u maalgeliyay kaabayaasha dhaqaalaha Soomaaliya, isagoo maamula mashaariic muhiim ah sida garoonka diyaaradaha Aadan Cadde ee Muqdisho iyo dekedda. Qorshayaashan ayaa sare u qaadaya dib u soo kabashada dhaqaalaha Soomaaliya waxayna sii qoto dheereynayaan cagdiga Turkiga ee Geeska Afrika.
War-murtiyeedka la socday heshiiska ayaa lagu nuux-nuux saday doorka Turkiga, isagoo xusay in Soomaaliya iyo Itoobiyaba ay soo dhaweeyeen in Ankara ay ka caawiso fulinta qodobbada heshiiska.
Heshiiskii Ankara waxa uu Geeska Afrika iyo meelo kaleba u diray qulqulatooyin, taasoo dib-u-habayn ku samaynaysa dhaqdhaqaaqa ciyaartoyga gobolka. Masar waxay si istiraatijiyad ah uga faa’iidaysanaysaa heshiiska, maadaama ay yaraysay hammigii hal dhinac ee Itoobiya ee marin-u-helidda Badda Cas—oo ah mid aad muhiim u ah oo ay Qaahira ku doonayso inay ku xaddido saamaynta Itoobiya ku leedahay khilaafaadka gobolka, gaar ahaan dhinaca webiga Niil.
Dhanka kale, Imaaraadka Carabta ayaa wajahaya dib u dhac. Maalgelinta la taaban karo ee ay ku samaynayso Dekadda Berbera ee Somaliland ayaa luminaysa qiimihii istiraatijiyadeed ee qaabkan cusub, taas oo adkaynaysa damacii Imaaraadku ka lahaa bad-qabka badda cas.
