Somaliland ayaa sheegay in heshiiskoodii ahaa in Itoobiya aan bad lahayn ay hesho badda si ay u hesho aqoonsi uu weli jiro inkastoo Soomaaliya iyo Itoobiya ay heshiis ku soo afjareen khilaafkii uu sababay.
Bishii Janaayo 2024, Itoobiya iyo Somaliland waxay kala saxiixdeen heshiis is-afgarad ah (MoU) kaasoo dhigaya in Itoobiya ay u aqoonsan doonto Somaliland qaran madax-bannaan oo ay ku beddelato marinka badda cas.
“Xiriirka ka dhexeeya Soomaaliya iyo Itoobiya, kaas waa ganacsigoodii, annagu waxa aanu ku fikiraynaa hawlo gaar ah,” ayuu yidhi ergeyga gaarka ah ee Somaliland u qaabilsan Midowga Afrika, Abdulahi Mohammud, oo u warramayay DW. “Dal kasta oo isku daya inuu soo farageliyo arrimaheenna gudaha ee ku saabsan [arrinta] Soomaaliya iyo Itoobiya, waa laba arrimood oo kala duwan oo khuseeya labada dal, annaga maahan.
Xiisaddii Geeska Afrika oo yaraatay
Xiisada ayaa gaartay meeshii ugu sareysay bishii April markii la ceyriyay safiirkii Itoobiya u fadhiyay Soomaaliya, waxaana laga saaray ciidamada Itoobiya ee qeybta ka ah nabad ilaalinta Midowga Afrika ee Soomaaliya.
Hogaamiyayaasha Soomaaliya iyo Itoobiya ayaa ka wada shaqeeyay sidii loo dhameyn lahaa is afgarad la’aan, si loo soo afjaro khilaafkii u dhexeeyay muddo sanad ku dhow dhow oo ka socday caasimadda Turkiga ee Ankara.
Madaxweynaha Turkiga, Recep Tayyip Erdogan, ayaa sheegay in Bayaanka Ankara uu xaqiijin doono marinka badda ee Itoobiya ay muddo rabtay. Labada dhinac ayaa ku heshiiyey in laga wada shaqeeyo qabanqaabada ganacsi iyo heshiisyo laba geesood ah oo lagu xaqiijinayo in Itoobiya ay hesho badda hoos timaada maamulka Soomaaliya.
Wadahadallada farsamada ayaa la filayaa inay bilaabmaan Febraayo 2025 waxaana lagu dhammeeyaa afar bilood gudahood.
Macnaha habayn farsamo ayaa ah in laga wada hadlo sidii heshiiska loo fulin lahaa,” Cabdiraxmaan Seid, oo ah falanqeeye siyaasadda Geeska Afrika ee fadhigiisu yahay London, ayaa u sheegay DW. Laakiin wadahadallada sannadka soo socda waa in lagu dhammeeyaa khilaafaadka waaweyn ee u dhexeeya labada waddan, ayuu yidhi Seid.
“Waxaynu ognahay in Ra’iisal-wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed uu aqbalay madax-bannaanida Soomaaliya, nuxurka ayaa ah in madaxweynaha Soomaaliya uu arrintaas shuruud ku xidhay, [wuxuu yidhi] Qaranimada Soomaaliyana [heshiiska cusub] waxaa aqbalay dhinaca Itoobiya.”
Halkee bay Somaliland kaga baxday ictiraaf raadinta?
Seid waxa uu DW u sheegay in luqad dublamaasiyadeed, in aan “ku soo noqonayn wixii hore” ee ku xusan bayaanka Ankara ay ka dhigan tahay in heshiiska Somaliland iyo Itoobiya aanu sii socon.
“[Heshiiska Itoobiya iyo Somaliland] waxa uu noqday mid buray,” ayuu yidhi Siciid.
Somaliland waxay gooni isu taag ku dhawaaqday 1991-kii balse Midowga Afrika iyo Qaramada Midoobay midna uma aqoonsanin dal madax-bannaan.
Ololihii doorashada Somaliland ee sanadkan ayaa diiradda lagu saaray heshiiska lala galay Itoobiya. Madaxweynaha cusub C/raxmaan Maxamed C/llaahi ayaa sheegay in ay ka maqan tahay daah-furnaan, wuxuuna ballan-qaaday in dib-u-eegis lagu sameyn doono si loo xaqiijiyo in heshiisku uu waafajiyo danaha istiraatijiyadeed ee Somaliland iyo himilooyinka ballaaran ee aqoonsiga.
Qudbadiisii u dambaysay ee uu xilka kula wareegay, waxa uu ballan-qaaday in uu sii xoojin doono dedaallada lagu raadinayo aqoonsi caalami ah oo Somaliland ka hesho iyo hirgelinta heshiiskii Itoobiya.
“Maamulkii hore wuxuu heshiis is-afgarad ah la saxiixday Itoobiya, waana ku daba jirnay, in [MoU] lagu dhammeeyo si sharci ah oo loo maro hab baarlamaan iyo dariiqii sharciga ahaa ee labada dhinac, xilligaas ayay ahayd markii maamul cusub uu soo baxay.” Cabdullaahi ayaa yiri.
Waxaynu leenahay heshiis, heshiis laba geesood ah oo saldhig u ah is-afgarad, wuu taagan yahay, Somaliland iyo Itoobiya ayuu u dhexeeyaa. Waxa Itoobiya ay Soomaaliya ka qabto, taasi gabi ahaanba waa ka duwan tahay sheeko kale. Inta ay khusayso, waxa aanu leenahay is-afgarad rasmi ah, waana ku daba jirnaa”.
Maxaa xigi kara?
Sida uu qabo falanqeeyaha Geeska Afrika Cabduraxmaan Seciid, waxa ay fursad u tahay in wada hadalada Itoobiya iyo Somaliya ee fooda innagu soo haya u furmi doonaan in lagu baadho wax ka bedelka heshiiskii is-afgaradka ahaa ee dhexmaray Somaliland iyo Itoobiya.
“Hadda waxay isku dayi doonaan inay qaab cusub ku gaadhaan dhexdhexaadinta Turkiga, tani waxay noqon kartaa dekedaha Berbera, Kismaayo oo ku saabsan deked kasta oo Soomaaliya ah, inkasta oo ay dejiyeen waqti, waxay qaadan kartaa waqti dheer,” ayuu yidhi.
Itoobiya waxa ay aad ugu baahan tahay in ay hesho deked si ay u fududaato ganacsiga,sida uu sheegay Seid,waxa ay u muuqataa in ay sahaminayso dhammaan fursadaha kala duwan. Laakiin Itoobiya iyo Soomaaliya waxay u baahan yihiin inay abuuraan kalsooni.
“Itoobiya yaanay khatar ku noqon Soomaaliya, Soomaaliyana aysan khatar ku noqon Itoobiya, maxaa ku dhici doona dalalka dhibka ku haya Itoobiya, sida Ereteriya iyo Masar, kalsooni la dhiso waqti ayay qaadanaysaa.”
