Xayiraadda uu Shiinuhu dhawaan ku soo rogay xoolaha iyo wax soo saarka xoolaha ee ka yimaada Soomaaliya iyo dalal kale ayaa qeylo dhaan ka soo yeertay magaalada Muqdisho, halkaasoo dhaqaaluhu aad ugu tiirsan yahay dhoofka xoolaha. Mamnuucidda, oo looga dan leeyahay in lagu xakameeyo fiditaanka cudurrada sida cudurrada cagta iyo afka, ayaa saameyn ballaaran ku leh ganacsiga iyo hab-nololeedka xoolo-dhaqatada Soomaaliyeed.
Mamnuucidda, oo uu ku dhawaaqay Maamulka Guud ee Kastamka Shiinaha, ayaa saameynaya dhoofinta xoolaha, oo ay ku jiraan Soomaaliya, Ghana, Masar, iyo Nigeria. Labada badeecadood ee warshadaysan iyo kuwa aan la warshadayn, sida idaha, riyaha, digaaga, iyo deerada, ayaa lagu daray xannibaadaha. Go’aankan ayaa daba socda digniin kasoo baxday hay’adda caafimaadka adduunka ee WHO oo ku saabsan cudurro ka dillaacay dhowr gobol.
Dhaqaalaha Soomaaliya wuxuu aad ugu tiirsan yahay xoolaha nool, kuwaasoo qiyaastii 70% ka ah dhoofinta. Sannadkii 2023-kii, waddanku wuxuu ka soo xareeyay ku dhawaad 1 bilyan oo doollar dhoofinta geela, lo’da, ariga iyo idaha, oo ay ugu horreyso Sucuudiga. Mamnuuciddu waxay si weyn u saameyn kartaa bulshooyinka xoolo-dhaqatada ah iyo dhaqaalaha ballaaran.
Dadaallo lagu doonayay in dowladda Soomaaliya looga jawaabo xayiraadda ayaa lagu guul dareystay, iyadoo su’aalo la iska weydiinayo sida ay Muqdisho u qorsheyneyso in arrintan wax looga qabto.
Xayiraadaha Shiinaha ayaa sidoo kale khuseeya wadamada Aasiya iyo Yurub, oo ay ku jiraan Pakistan, Afghanistan, Germany, iyo Bulgaria. Cudurka cagaha-iyo-afka, caabuq fayras ah oo aad loo kala qaado, ayaa udub dhexaad u ah welwelka. Cudurku wuxuu carqaladeeyaa wax soo saarka, wuxuu khatar ku yahay ganacsiga, wuxuuna khatar ku yahay nolosha xoolo-dhaqatada adduunka oo dhan.
Cudurradii ugu dambeeyay ee gobollada sida Caucasus, Ruushka, iyo Aasiyada Dhexe ayaa sare u qaaday wacyiga baahida loo qabo tallaabooyin ka hortag ah. Iyadoo laga jawaabayo, Hay’adda Cunnada iyo Beeraha (FAO) waxay bixinaysay tabobar online ah oo ay siinayso dhakhaatiirta xoolaha iyo xirfadlayaasha xoolaha ee ku saabsan maaraynta iyo xakamaynta cudurrada.
Soomaaliya waxa ay wajahday dhibaato cudur oo dhanka xoolaha ah Agoosto 2023 markii “Jadeeco Madow” ama “Ku Habso” laga soo sheegay gobollada Mudug iyo Galgaduud. Cudurkan oo la rumeysan yahay inuu ka soo faafay Itoobiya, ayaa sababay calaamado aad u daran, oo ay ku jiraan qandho, dheecaan sanka ka yimaada, iyo caajisnimo, iyadoo xoolaha cudurka qaba ay caadi ahaan u dhintaan toddobaad gudihiis.
Dr. Suleymaan Maxamed Saalax, Agaasimaha Guud ee Wasaaradda Xannaanada Xoolaha Galmudug, ayaa ku tilmaamay cudurka dilaaga ah inuu yahay mid aad u xun, isagoo hoosta ka xariiqay in loo baahan yahay in la qaado tallaabooyin adag oo looga hortagayo cudurada Soomaaliya.
Marka laga soo tago caqabadaha la xiriira cudurrada, waaxda xoolaha ee Soomaaliya waxaa ka dhashay muran. Warar soo baxaya ayaa sheegaya in dowladda Soomaaliya ay dhawaan siisay xuquuq gaar ah oo dhanka dhoofinta ah oo ay siisay ganacsato ajnabi ah, taasoo ka dhalatay diidmo ka timid ganacsatada gudaha iyo ku dhawaad 100 xildhibaan oo ka tirsan Baarlamaanka Federaalka.
Xildhibaanada ayaa dhaleeceeyay go’aanka dowladda, iyagoo ku andacoonaya in go’aankaasi uu wiiqayo ganacsatada Soomaaliyeed, isla markaana uu udub dhexaad u yahay in la xakameeyo dhaqaalaha muhiimka ah. Waxa ay dalbadeen in go’aankaas laga laabto, waxaana ay ka digeen in tallaabo kale laga qaado haddii aan wax laga qaban tabashooyinka ay qabaan.
