Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed Cali ayaa maanta oo Khamiis ah u yimid Soomaaliya si uu ugala hadlo arrimo xasaasi ah oo khuseeya labada dal iyo heer gobol, iyadoo uu soo hagaagayo xiriirka labada dal.
Imaatinka ra’iisul wasaaraha ayaa ka dhigan booqashadiisii ugu horreysay tan iyo markii lagu saxiixay Ankara bishii Disembar ee Ankara. Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa bishii Janaayo booqday Addis Ababa.
War-murtiyeed laga soo saaray wada-hadallada ka dib ayaa lagu sheegay in labada hoggaamiye ee dariska ah ay ku celceliyeen sida ay uga go’an tahay horumarinta nabadda iyo ammaanka, iyo sii xoojinta xidhiidhka danta u ah labada waddan iyo guud ahaan gobolka Geeska Afrika.
Wafuud ka kala socota labada dal oo ay hogaaminayaan wasiiradooda arrimaha dibadda ayaa todobaadkii hore ku kulmay magaalada caasimadda ah ee Turkiga si ay ugu yeeshaan wada-hadalladii ugu horreeyay ee farsamo oo ku qotoma qaabkii ay ku heshiiyeen Ankara.
Galitaanka Badda Cas: ‘Arrin jira’ oo Itoobiya ah
Itoobiya oo ay ku nool yihiin ku dhawaad 120 milyan, waa dalka ugu dadka badan adduunka ee aan bad lahayn. Taasi waxay saamaysaa awoodda Itoobiya si ay u qabato ganacsi hufan oo badda ah. Waxa ay lumisay dekedaha badda cas horraantii sagaashamaadkii ka dib dagaalkii xornimada Ereteriya ee 1961 ilaa 1991, markaas oo Eritrea ay xornimada qaadatay 1993kii.
Bishii Oktoobar 2023, Abiy wuxuu sheegay in gelitaanka Badda Cas ay “arrin jirta” u tahay Itoobiya “wuxuuna u adeegsan doonaa xoog” si uu dalka uga soo saaro “xabsiga juqraafiyeed”.
Muranka u dhexeeya Itoobiya iyo Soomaaliya ayaa sii qarxay bishii Janaayo 2024, markii Itoobiya ay heshiis la gashay maamul-goboleedka Soomaaliya ee Somaliland si ay u isticmaasho dekedda Berbera. Heshiiska ayaa lagu sheegay in Itoobiya ay xaq u leedahay inay dhisto deked ay Somaliland yeelato si ay aqoonsi u hesho.
Muqdisho waxay ku gacan saydhay heshiiska ay Itoobiya la gashay Somaliland oo ay ku tilmaantay inuu khatar ku yahay deris-wanaagga iyo qaranimadeeda meel-ka-dhac ku ah.
Somaliland waa dhul ay hore u gumaysan jireen Ingiriiska oo ku sugnaa waqooyi galbeed Soomaaliya oo ku dhawaaqay gooni-isu-taagga 1991-kii balse ma helin wax aqoonsi ah oo caalami ah.
C/qani Maxamuud Caateeye, Wasiirkii Gaashaandhigga Somaliland, ayaa is-casilay sabab la xiriirta heshiiskaas, isagoo sheegay in Itoobiya ay dhulkeenna qaadaneyso. Waxa uu ku eedeeyay Madaxweynaha Somaliland Muuse Biixi Cabdi in uusan Wasiiradiisa kala tashan heshiiska Dekadda iyo Saldhigga Badda ee Badda Cas.
Doorka dhexdhexaadinta Turkiga
Heshiiskii Is-afgaradka ahaa ee ay Itoobiya ku kiraysay dhul xeebeedka Somaliland oo dhan 20-km (12-mile), Muqdisho waxay taageero ka heshay ciyaartoyga waaweyn ee gobolka iyo kuwa caalamiga ah, sida US, UK, EU, China iyo Turkiye.
Turkiga ayaa kaalin mug leh ka qaatay dhaleeceynta xiriirka labada dal ee Bariga Afrika, isaga oo isu keenay dhinacyada is haya, si wax looga qabto xiisadaha sii xumaanaya.
Wada-hadallada saddexda wareeg ah ee uu Turkigu dhexdhexaadinayey ayaa kii ugu horreeyey 1-dii bishan July ku dhex maray magaalada Ankara Wasiirka Arrimaha Dibedda ee Ethiopia Taye Atske Selassie iyo Wasiirka Arrimaha Dibedda ee Somalia, Axmed Macallin Fiqi.
Bishii Agoosto, ka dib markii uu booqasho ku tagay Itoobiya Wasiirka Arrimaha Dibadda Turkiga Hakan Fidan, xiriirna la sameeyay Soomaaliya, mas’uuliyiin ka tirsan labada dal ayaa booqasho ku tagay Ankara oo ay wada hadal kula yeesheen, balse ma aysan kulmin shaqsi ahaan. Taa baddalkeeda, saraakiisha Turkiga waxay fududeeyeen “dublamaasiyadda shuttle” ee hoos timaada isku-dubbaridka Fidan.
Ugu dambeyn, Itoobiya iyo Soomaaliya ayaa saxiixday Baaqa Ankara Dec 11, iyadoo uu ku dhawaaqay Madaxweynaha Turkiga Recep Tayyip Erdogan.
Labada dhinacba waxay qireen faa’iidada ka dhalan karta gelitaanka Itoobiya ee Badda Cas, iyadoo la ixtiraamayo midnimada dhuleed ee Soomaaliya, iyagoo ujeeddadoodu tahay in afar bilood gudahood lagu soo gebagebeeyo oo ay heshiis ku saxiixaan.
