Wasiirka arrimaha dibadda Itoobiya Taye Atske-Selassie ayaa khudbad ka jeediyay shirka golaha loo dhan yahay ee Qaramada Midoobay ee New York si uu u difaaco heshiiska aan rasmiga ahayn ee dalkiisu la galay Somaliland. Heshiiskan oo la saxiixay horraantii sanadkan, ayaa waxaa dhaleeceyn xooggan kala kulmay dowladda deriska ah ee Soomaaliya, balse Itoobiya ayaa ku adkeysaneysa inuu yahay dadaal sharci ah oo lagu horumarinayo horumarka gobolka.
Taye waxa uu khudbadiisa ku celceliyey sida ay Itoobiya uga go’an tahay dhinacyada badan iyo iskaashiga Geeska Afrika, isaga oo heshiiska ku tilmaamay mid qayb ka ah istaraatiijiyad ballaadhan oo barwaaqo la wadaago. “Heshiiska is-faham ee Itoobiya ay la gashay Somaliland waxa uu ku salaysan yahay siyaasadda Soomaaliya ka jirta, ujeeddadayadu waa kobac iyo barwaaqo la wadaago gobolka, waxaana diidnay eedaymaha aan sal iyo raadka lahayn ee Itoobiya loo jeediyey ee ku saabsan heshiiskan,” ayuu yidhi Taye. Waxa uu ku booriyay Soomaaliya in ay xoogga saarto wadashaqeynta si wax looga qabto khatarta argagixisada ee gobolka. “Waxaan ku dhiirigelinaynaa Soomaaliya inay nagala shaqeyso sidii aan meesha uga saari lahayn khataraha argagaxisada ah ee aafeeyay gobolka,” ayuu raaciyay.
Taye waxa kale oo uu carabka ku adkeeyay in Itoobiya ay gacan ka geysato ammaanka gobolka, isagoo muujiyay doorka nabad ilaalinta ee Soomaaliya. “Gobolku waxa uu horumar ka sameeyay sidii uu u dumin lahaa shabakadaha argagixisada ah sida al-Shabaab, taas oo ay ugu wacan tahay adkaysiga dadka Soomaaliyeed iyo naf-hurnimada ay bixiyeen dalalka gobolka oo ay ku jiraan Itoobiya, Kenya iyo Uganda,” ayuu yidhi. Waxaa uu sheegay in uu ku kalsoon yahay in dowladda Soomaaliya ay dhawaan qiri doonto doorka Itoobiya ay ka qaadaneyso sidii Soomaaliya looga xoreyn lahaa kooxaha argagixisada ah.
Si kastaba ha ahaatee, Ra’iisal Wasaaraha Somaliya, Xamza Cabdi Barre, ayaa khudbad uu ka jeediyay Xarunta Golaha loo dhan yahay wuxuu ka soo saaray canaan adag, isagoo ku eedeeyay Itoobiya inay isku dayayso inay qabsato dhulka Somaliyeed, iyadoo ku gabbatay inay sugayso marinka badda. “Soomaaliya hadda waxa ay wajahaysaa khatar weyn oo kaga imanaysa falalkii Itoobiya ee dhawaanahan ku kacayay, kuwaas oo si badheedh ah ugu xad-gudbay madax-bannaanida dhulkeenna,” ayuu Barre ku dhawaaqay. “Isku dayga ay Itoobiya ku doonayso inay ku qabsato qayb ka mid ah Soomaaliya, iyadoo ku gabbanaysa inay sugayso marin-badeedka badda waa mid sharci-darro ah oo aan loo baahnayn.”
Wasiirka arrimaha dibadda Masar Badar Abdelatty ayaa isna khudbad ka jeediyay golaha loo dhan yahay, isagoo muujiyay walaaca ay ka qabaan ficillada Itoobiya ee gobolka. Isaga oo ugu horrayn diiradda saarayay muranka webiga Niilka ee muddada dheer soo jiray, Abdelatty waxa uu ku xidhay maamulka Itoobiya ee Biyo xidheenka Grand Renaissance Dam (GERD) iyo heshiiska ay la gashay Somaliland.
Go’aamada halka dhinac ah ee Itoobiya kaliya kuma koobna sharciga caalamiga ah ee waxay halis gelinayaan midnimada iyo madax-banaanida dalalka deriska ah,” ayuu yiri Abdelatty. Amaankeena qaranku aad buu u qaldan yahay,” ayuu ka digay.
Masar, oo si weyn ugu tiirsan wabiga Niil, ayaa GERD u aragta mid khatar ku ah ammaanka biyaha. Masar marka ay arrintan ku xidhidhisay xidhiidhka ay Itoobiya la leedahay Somaliland, waxa ay muujinaysaa walaac isa soo taraya oo ku saabsan habka Addis Ababa ee heshiisyada caalamiga ah iyo xidhiidhka derisnimo.
Itoobiya waxay ku adkaysanaysaa mawqifkeeda. “Ujeedkayagu maaha inaan wiiqno madax-banaanida ummad kasta balse waa inaan raadino iskaashi faa’iido u leh,” ayuu Taye ka sheegay Qaramada Midoobay. Wuxuu intaas ku daray in Itoobiya ay dhawaan heshiisyo kan la mid ah la gashay dalal kale, iyadoo ujeeddadeedu tahay sidii loo kobcin lahaa ganacsiga iyo horumarka gobolka.
Khilaafka diblomaasiyadeed ayaa imaanaya iyadoo Geeska Afrika uu wajahayo caqabado badan, oo ay ku jiraan khataro dhanka ammaanka ah oo uga imaanaya kooxaha xagjirka ah, xasaradaha bini’aadantinimo, iyo xiriirka adag ee dowladaha. Difaaca Itoobiya ee siyaasaddeeda arrimaha dibadda ee Qaramada Midoobay waxay muujinaysaa rabitaanka ummaddu inay caddayso doorkeeda hoggaamiye goboleed iyada oo isha ku haysa baadhista caalamiga ah.
Falanqeeyayaasha ayaa xusay in ku lug lahaanshaha Masar ay soo jeedinayso dadaal lagu doonayo in lagu ururiyo taageero caalami ah oo ka dhan ah waxa ay u aragto in Itoobiya ay xad dhaaf tahay.
