Soomaaliya waxa ay la daalaa dhacaysa dhibaato cunto oo sii xumaanaysa, iyadoo ugu yaraan 3.6 milyan oo qof ay soo food saartay heerar halis ah oo gaajo ah, sida lagu sheegay warbixin Sebtembar 2024 ka soo baxday xafiiska Qaramada Midoobay ee isku xirka arrimaha bini’aadantinimada (OCHA). Xaaladda ayaa lagu wadaa inay ka sii darto bilaha soo socda, iyadoo lagu qiyaasay 4.4 milyan oo qof ay soo food saartay cunto yari inta u dhaxaysa bilaha 10aad iyo 12aad, taas oo ay uga sii dartay roobabka la filayo inay ka hooseeyaan celceliska.
Saadaasha ba’an waxay ku salaysan tahay natiijooyin laga helay Falanqaynta Isku-dhafka Haqab-beelka Cuntada (IPC), taas oo muujinaysa saamaynta roobabka aan joogtada ahayn, daadadka, iyo colaadaha oo ah sababaha ugu waaweyn ee dhibaatooyinka bini’aadantinimo ee joogtada ah ee Soomaaliya. Sida lagu sheegay warbixinta, in ka badan 1.6 milyan oo carruur ah oo da’doodu ka yar tahay shan sano ayaa halis ugu jira nafaqo-xumo ba’an, iyadoo 403,000 laga yaabo inay la ildaran yihiin nafaqo-xumo aad u daran.
“Marka la barbardhigo sannadkii hore, tani waxay ka dhigan tahay koror weyn oo ku yimid nafaqo-xumada ba’an ee caalamiga ah iyo nafaqo-xumada ba’an,” ayay tiri warbixintu. Koonfurta Soomaaliya ayaa lagu soo waramayaa inay tahay meelaha ugu daran, iyadoo in ka badan saddex-meelood labo meel carruurta ay nafaqo-xumo hayso ay ku badan yihiin gobolladan.
Warbixinta IPC waxay ka digaysaa in xaaladaha La Niña, oo leh 80% suurtagalnimada inay dhacaan, ay keeni karaan abaaro guud ahaan Soomaaliya. Xaaladahan cimilada ayaa la filayaa inay keenaan roobab ka hooseeya kuwa caadiga ah inta lagu jiro xilliga deyrta ee bilaha 10aad ilaa 12aad, taasoo saameyn dheeraad ah ku yeelan doonta sugnaanta cuntada iyadoo hoos u dhigeysa wax soo saarka dalagga iyo xaalufinta qoyaanka ciidda.
Hay’adaha samafalka ayaa sidoo kale ka digaya in ay sare u kacaan cudurro dillaaca inta lagu jiro muddadan, helitaanka biyo nadiif ah oo xaddidan iyo nadaafadda ayaa sii murjinaysa xaaladda. “Kororka la filayo ee cudurrada dillaaca, oo ay weheliso helitaanka cuntada oo yaraatay, waxay cawaaqib xun u yeelan doontaa dadka aadka u nugul, gaar ahaan carruurta,” OCHA ayaa xustay.
Wax ka qabashada bini’aadantinimada waxa ay ku jirtaa culays sii kordhaya iyada oo maalgelintu ay ka yar tahay $1.6 bilyan ee loo baahan yahay si wax looga qabto dhibaatada. Ilaa hadda, kaliya $594 milyan ayaa loo helay Qorshaha Ka jawaabista Bani’aadamnimada ee 2024 (HNRP). Iyadoo ay taasi jirto, Ku-simaha Isku-duwaha Gargaarka Degdegga ah ee Qaramada Midoobay, Joyce Msuya, ayaa $3 milyan ka qoondaysay Sanduuqa Waxqabadka Degdegga ah ee Dhexe (CERF) si wax looga qabto baahiyaha degdegga ah ee dadka ku barakacay colaadaha.
Si kastaba ha ahaatee, khubaradu waxay ka digayaan in la’aanta dhaqaale joogto ah ay keeni karto hoos u dhac ku yimaada adeegyada caafimaadka iyo nafaqeynta ee muhiimka ah, taasoo ka dhigeysa qaar badan oo aan helin gargaar naf-badbaadin ah. Warbixinta IPC waxay xooga saaraysaa baahida loo qabo waqti ku haboon, waxqabadyo dhinacyo badan leh si looga hortago in xaalada bini’aadantinimo ay sii xumaato.
Horumar wanaagsan, Isbitaalka Garoowe ee Dowlad Goboleedka Puntland ayaa dib loo furay kadib ku dhawaad afar sano oo dib u dhis ah. Isbitaalka ayaa la filayaa inuu bixiyo adeegyada muhiimka ah ee daryeelka caafimaadka dad lagu qiyaasay hal milyan oo qof, oo ay ugu horreeyaan haweenka iyo carruurta. Dib u furista xaruntan ayaa loo arkaa tallaabo wax ku ool ah oo lagu wanaajinayo helitaanka daryeelka caafimaadka ee Puntland, oo ay si ba’an u saameeyeen colaado iyo xasillooni-darro sannado ah.
Iyadoo Soomaaliya ay wajaheyso rajo ah in ay ka sii darto cunto yari, hay’adaha samafalka ayaa ku baaqaya in la qaado tallaabo degdeg ah si loo yareeyo saameynta abaarta ku soo fool leh loogana hortago barakac kale. Wareega Barnaamijka Bani’aadantinimada Soomaaliya ee 2025, oo hadda socda, ayaa ujeedkiisu yahay in la beegsado dadka aadka u nugul ee u baahan gargaar.
“Waqtigii wax laga qaban lahaa hadda waa,” afhayeen u hadlay OCHA ayaa yidhi. “Waa inaan hubinnaa in agabka la abaabulo si loo bixiyo taageero muhiim ah kuwa wajahaya gaajada iyo nafaqo-xumada bilaha soo socda.”
Iyadoo La Niña ay u badan tahay in ay dhibaatooyin badan u soo jiidi doonto dalkii markii horeba jilicsanaa, dhibaatada bini’aadantinimo ee Soomaaliya ayaa la filayaa inay sii jirto haddii aan si degdeg ah wax looga qaban.
