Dowladda Federaalka ah ee Soomaaliya waxay isku arkaysaa in ay dhexda ka riixeyso siyaasad jilicsan oo ay ku lug leeyihiin Masar, Eritera iyo Itoobiya—saddex dal oo leh dano iska soo horjeeda iyo xiisado taagan.
Mid kasta oo ka mid ah dalalkan ayaa isku dayaya in uu xoojiyo xiriirka istiraatijiyadeed ee uu la leeyahay Soomaaliya, marka loo eego halka uu ku yaallo Geeska Afrika.
Masar ayaa aad u daneyneysa in Soomaaliya ay cadaadis ku saarto Itoobiya, taasoo ay ugu horeyso muranka ka taagan isticmaalka wabiga Niil. Dhismaha biyo xidheenka Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) ee Itoobiya ayaa walaac weyn ku abuuray Masar, taasoo si weyn ugu tiirsan wabiga Niil baahida biyaha. Biyo-xireenkan ayaa ahaa qodob muran badan dhaliyay, iyadoo Masar ay si weyn uga soo horjeedo waxa ay u aragto inay khatar ku yihiin ammaanka biyaha.
Itoobiya, oo ku taal Geeska Afrika iyo Masar, oo ku taal Waqooyiga Afrika, ayaa u dhexeeya muran daba dheeraaday oo ku saabsan isticmaalka biyaha Niilka. Haddii Itoobiya ay maamuli lahayd qulqulka wabiga, waxay si weyn u saamayn kartaa gelitaanka Masar ee khayraadkan muhiimka ah.
Dhanka kale, Soomaaliya waxay hiigsaneysaa in dalalkaas la isugu keeno howl-qabad mideysan, inkastoo ay muddo dheer xifaaltan siyaasadeed ka dhexeeyo. Dowladda Soomaaliya ayaa qorsheynaysa in ciidamadeeda milateriga ay ku biirto howlgal wada jir ah, inkastoo xiisadaha qotada dheer ee u dhexeeya dalalkan ay caqabado waaweyn ku yihiin sidii nabad waarta loo heli lahaa.
Eritrea, oo ka go’day Itoobiya 1993-kii, ayaa weli ka welwelsan damaca Itoobiya. Asmara waxay u aragtaa danta Addis Ababa ee tababarka ciidamadeeda inay tahay khatar ka iman karta, marka la eego rabitaanka Itoobiya ee ah inay galaan xarumaha muhiimka ah ee dekedaha Eritrea ee ku teedsan Badda Cas. Eriteriya ayaa tababar siin jirtay ciidamada Soomaaliya, iyadoo qaarkood dib loo celiyay, qaarna waxaa la siiyay tababaro gaar ah oo ku saabsan ciidamada cirka, badda iyo dhulka.Soomaaliya waxay qaaday tillaabooyin ay ku muujinayso sida ay uga go’an tahay isu dheelli tirka cilaaqaadkaas. Dhawaan Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa Addis Ababa kula kulmay Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed, iyadoo Wasiirka Arrimaha Dibadda Soomaaliya uu kulamo gaar gaar ah la qaatay dhiggiisa Masar iyo Ereteriya. Wadahadalladan ayaa diiradda lagu saaray amniga, xasilloonida Soomaaliya, iyo taageerada cusub ee Midowga Afrika ee Soomaaliya (AUSSOM).
Soomaaliya ayaa qorsheyneysa in wada-hadalladan ay sii wadaan Qaahira iyo Addis Ababa 15-ka Janaayo, halkaas oo dowladda Soomaaliya ay kala xaajoon doonto dhaqaalaha ku baxaya howlgalka AUSSOM. Caqabadda weli taagan ayaa ah: sidee ayay Soomaaliya si hufan u maareyn kartaa xiriirka ay la leedahay Masar, Itoobiya, iyo Ereteriya, iyadoo la eegayo danaha kala duwan ee ay leeyihiin iyo damacooda gobolka?
