Hawlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya (AUSSOM) ayaa soo dhoweeyay heshiiska Itoobiya iyo Soomaaliya ee ah in si buuxda loo soo celiyo xiriirkii diblomaasiyadeed, ka dib wada-hadallo magaalada Addis Ababa ku dhex maray Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud iyo Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed 11-kii Janaayo, 2025.
Qoraal uu soo saaray Danjire Mohamed El-Amine Souef, Ergeyga Gaarka ah ee Guddoomiyaha Guddiga Midowga Afrika (SRCC) ee Soomaaliya, ahna Madaxa AUSSOM, ayaa ku tilmaamay heshiiska “mid muhiim u ah xiriirka labada dal” iyo xaqiijinta ballan-qaadyada hoos yimaada Baaqa Ankara.
Danjire Souef ayaa xusay muhiimada ay leedahay “kor u qaadista xiriirka diblumaasiyadeed, xoojinta iskaashiga amniga, iyo kor u qaadista isdhexgalka dhaqaalaha” inay yihiin tillaabooyinka lagama maarmaanka u ah horumarinta “nabadda gobolka, xasilloonida, iyo barwaaqada la wadaago.”
Wuxuu sheegay in AUSSOM “ay ka go’an tahay inay taageerto dadaallada xasilinta Soomaaliya iyo iskaashiga gobolka,” iyadoo la waafajinayo rabitaanka dadka Soomaaliyeed iyo aragtida Midowga Afrika ee ah qaarad nabad iyo barwaaqo ah.
Heshiiska, oo lagu sheegay war-murtiyeed wadajir ah oo la soo saaray 11-kii Jannaayo, 2025, ayaa lagu shaaciyey go’aanka lagu soo celinayo oo kor loogu qaadayo xidhiidhkooda laba geesoodka ah iyada oo loo marayo matalaad diblomaasiyadeed oo buuxda oo ay ku leeyihiin caasimaddooda. Waxa ay sidoo kale carrabka ku adkeysay baahida loo qabo “iskaashi dhow ee goleyaasha dhinacyada badan iyo kuwa gobolka si wax looga qabto arrimaha danaha labada dhinac.”
War-murtiyeedka ayaa sidoo kale lagu muujiyay walaaca dhinaca ammaanka, iyadoo lagu yiri, “Xasiloonida gobolka waxay u baahan tahay iskaashi xooggan oo dhexmara labada dal.” Labada hogaamiye ayaa isku raacay in ay jiheeyaan hay’adaha amniga ee kala duwan si ay u xoojiyaan iskaashiga wax ka qabashada khatarta halista ah ee sii kordheysa ee kooxaha xagjirka ah.
Soo celinta xidhiidhka ayaa yimid ka dib muddo sannad ah oo diblumaasiyadeed uu hakad ku jiray, kaas oo daba socday xiisad ka dhalatay heshiiskii Is-afgaradka ee Itoobiya (MoU) ay la gashay Somaliland. Is-afgaradkaas oo la doonayey in Itoobiya loo ogolaado in badda la geliyo si ay Somaliland u aqoonsato, ayaa xumeeyey xidhiidhka Addis Ababa iyo Muqdisho.
Waqtigaas, Soomaaliya waxay ku dhawaaqday in danjiraha Itoobiya Muqtaar Maxamed Waare “lagu wargeliyay inuu ka dhoofo Soomaaliya 72 saacadood gudahood.” Soomaaliya waxa ay sidoo kale u yeeratay safiirkeedii u fadhiyay Addis Ababa si ay ula yeelato “la tashi dhameystiran”.
Bishii Oktoobar 2024, Wasaaradda Arrimaha Dibadda ee Soomaaliya ayaa ku dhawaaqday in diblumaasi Itoobiyaan ah uusan ahayn mid grata, iyadoo ku amartay inuu 72 saacadood gudahood ku baxo, iyadoo ku sababaysay “inuu ku hawlan yahay hawlo aan waafaqsanayn doorkiisa diblomaasiyadeed.”
Si kastaba ha ahaatee, Heshiiskii Ankara oo uu fududeeyay Madaxweynaha Turkiga Recep Tayyip Erdoğan, ayaa gacan ka geystay qaboojinta xiisadda iyo abuurista hannaan dib-u-heshiisiin ah.
Dhacdadii ugu dambeysay, ka dib heshiiskii Ankara, waxaa ka mid ah tillaabooyinka kale, Soomaaliya waxay ka laabatay go’aankeedii hore ee ahaa in Itoobiya “aanay ka mid noqon doonin ciidamada Midowga Afrika ee uu hoggaamiyo” beddelka ATMIS.
