Heshiis dhexmaray Jarmalka iyo Soomaaliya oo todobaadkii hore lagu dhawaaqay ayaa jawaabo kala duwan laga bixinayaa. Heshiisyo la mid ah oo muhaajiriinta dib loogu celinayo waxay noqdeen kuwo adag oo aan waxtar lahayn, ayuu yidhi cilmi-baare.
Hoggaamiyaha Jarmalka Olaf Scholz iyo Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud ayaa sheegay ka dib markii ay ku kulmeen Berlin Arbacadii la soo dhaafay (November 06), in ay jiri doonto dib u soo celin badan oo Soomaaliya ah oo dadka aan xaq u lahayn in ay sii joogaan Jarmalka.
Wixii markaas ka dambeeyay waxaa soo baxayay su’aalo ku saabsan heshiiskaas, iyadoo labada mas’uul ay u muuqdeen kuwo ku kala aragti duwan in ay ula jeedaan in Soomaalida si qasab ah loogu celinayo dalkooda.
Shir jaraa’id oo ay si wadajir ah u qabteen Scholz ayaa ku yiri “kaliya tiro yar (Soomaali ah) ayaan loo ogoleyn inay sii joogaan (Jarmalka) laakiin dabcan sharciga ah in dib loogu celiyo dalkooda ayaa iyaga quseeya.”
Laakin war qoraal ah oo loo nisbeeyay Xasan Sheekh Maxamuud ayaa markii dambe soo jeediyay in heshiiskaasi uusan ahayn in Soomaalida la tarxiilo balse lagu dabaqo kuwa doonaya in ay iskood ugu laabtaan dalkooda.
Qoraal uu soo dhigay madal X oo uu soo dhigay afhayeenka dowladda Soomaaliya Farxaan Jimcaale ayaa yiri: “ Looma baahna in si qasab ah dib loogu celiyo dalkooda, hase ahaatee, shaqsiyaadka sida sharciga qabo aan haysanin xuquuqdooda magangalyo, dhammeystay dhammaan dookhyadooda, doonayana inay si iskood ah ugu laabtaan dalkooda. mar walba albaabbadayadu waa furan yihiin.”
Mid ka mid ah dadka isticmaala baraha bulshada ayaa tilmaamay in tani ay khilaafsan tahay qaabkii looga hadlay heshiiskaasi oo ka dhacay dalka Jarmalka, halka qaar kalena ay si carro leh uga jawaabeen, waxayna ku eedeeyeen madaxweynaha inuu ka been sheegayo, isla markaana aanu xal u helin dadka ku barakacay gudaha Soomaaliya.
Qof kale ayaa weydiiyey X. Ka waran 10ka milyan ee dollar ee uu ka helay heshiiskan foosha xun?
Faallooyinku waxay muujinayaan dhibaatooyinka ay waddamada saboolka ah ee Afrika inta badan la kulmaan marka ay ka gorgortamayaan heshiisyada dib-u-celinta ee dawladaha Midowga Yurub, taas oo muujinaysa xiriirka awoodeed ee aan sinnayn ee inta badan saldhig u ah heshiisyadan.
Soo celi iskaashiga ‘bargaining chip’
Waxaa isa soo taraya, Yurub waxay dalbanaysaa in dalalka Afrika ay dhimaan dhoofka muhaajiriinta, ayna ogolaadaan inay dib u qaataan muwaadiniintooda, si ay u sii wadaan taageerada dhaqaale.
Soomaaliya oo ah dal si tartiib tartiib ah uga soo baxaya colaado iyo xasillooni darro, waxay si weyn ugu tiirsan tahay Midowga Yurub iyo Jarmalka oo ay ka helaan gargaar iyo dhaqaale horumarineed. Tani waxay ka dhigaysaa iskaashiga dib u celinta mid ka mid ah gorgortanka ugu adag ee madaxweynaha, ayay tiri Judith Altrogge, oo ah cilmi-baare ka tirsan Jaamacadda Osnabrück ee Jarmalka.
Dhanka kale, madaxda sida Xasan Sheekh Maxamuud waxay halis ugu jiraan inay caro ku wajahaan gudaha dalka, haddii heshiisyada iskaashiga socdaalka ay ku guuldareystaan inay wax u qabtaan dadkooda.
“Waxaa jira sababo wanaagsan oo aad looga shakisan karo in Soomaaliya ay hadda awood u leedahay in ay daryeesho (dadka soo laabanaya) ama mustaqbalka dhow,” ayuu yiri Altrogge.
“Soomaaliya waxay wajaheysaa caqabado ba’an si loo helo badbaado bulsho iyo dhaqaale oo muwaadiniinteeda xitaa iyada oo aan la helin caqabadaha dheeraadka ah ee muhaajiriinta la tarxiilo.”
Khabiir ku takhasusay socdaalka soo laabashada ee Gambia, Altrogge ayaa tilmaamay in habka iskaashiga soo laabashada, uu ka bilaabmay Midowga Yurub 2017 ka dib markii meesha laga saaray kaligii taliyihii Yahya Jammeh, ay si xun u dhaleeceeyeen dawladda ku-meel-gaarka ah markii dadku ay ku eedeeyeen hoggaamiyeyaashooda inay ku guuldareysteen inay daboolaan baahiyaha masaafurinta nugul. “Indhahooda, ka qaybgalka dawladda ee heshiiska iskaashiga waxay u hoggaansamaan danaha dalka ay u socdaan marka loo eego muwaadiniintooda.”
Mucaaradka guud ee Gambia ayaa khatar sidan oo kale ah ku keenay badbaadada dawladda taas oo keentay in la hakiyo masaafurinta dheeraadka ah ee dalalka Midowga Yurub. Si kastaba ha ahaatee mamnuuciddu ma sii socon doonto muddo dheer, si kastaba ha ahaatee. Sida Soomaaliya oo kale, Gambia saaxiibka koowaad ee iskaashiga horumarinta waa EU.
Ma jirto wax koror ah oo masaafurinta ah
Marka ay timaado iskaashiga socdaalka laba geesoodka ah, heshiiska Jarmalka iyo Soomaaliya wuxuu daba socdaa heshiisyo la mid ah Kenya, Morocco iyo Georgia. Xaalad kasta, tirada dadka soo laaban kara waa yar yihiin.
Sababta ugu weyn ee wadamada asalkoodu ka soo jeedaan ay u galaan heshiisyo noocan oo kale ah guud ahaan waa wax kale, sida horumarinta dariiqyada socdaalka sharciga ah ee kiiska Kenya, ama kordhinta awood diblomaasiyadeed iyo helitaanka lacagaha gargaarka, sida kiiska Morocco.
Dowladda Jarmalku waxa ay xooga saartay in ay lagama maarmaan tahay in heshiisyo lala galo wadamada asalkoodu ka soo jeedo si kor loogu qaado masaafurinta. Hase yeeshee inta badan kiisaska, marka laga reebo Gambia, iskaashatooyinkan ma aysan horseedin tiro badan oo soo laabasho ah, ayuu yidhi Altrogge.
Maaddaama heshiisyada iskaashi aysan sidoo kale ahayn kuwo wax ku ool ah, waxay soo jeedinaysaa in heshiiska Soomaaliya loo arko inuu yahay mid bilow u ah wada-xaajoodyo kale, ma ahan oo keliya Soomaaliya iyo Jarmalka, laakiin sidoo kale waxay u dhexeeyaan dowladda iyo bulshada rayidka ah ee Soomaaliya, taasoo abuuraysa caqabado hor leh oo ku saabsan dhismaha. kalsooni sanado badan oo colaad ah ka dib.
