Boqolaal ka mid ah dadka qaba HIV-ga ee ku nool Puntland ayaa ka tagaya daawaynta naf-badbaadinta kahortaga cudurka HIV-ga, sababo la xiriira faquuqa iyo takoorka ay ku hayaan bulshada, taasoo keentay inay u nuglaadaan dhibaatooyin caafimaad oo halis ah, guddiga AIDS-ka Puntland (PAC) ayaa shaaca ka qaaday maalinta AIDS-ka Adduunka.
In kasta oo ay jiraan dadaallo lagu ballaarinayo helitaanka daaweynta, kaliya 646 qof ayaa hadda ka diiwaangashan barnaamijyada HIV ee gobolka oo dhan.
PAC ayaa shaaca ka qaaday in 646 qof oo ku nool guud ahaan Puntland ay hadda qaadanayaan daawaynta ka hortagga cudurka HIV-ga. Bukaannada intooda badan waxay ku urursan yihiin xarumaha magaalooyinka oo ay ka helaan daryeel caafimaad oo aad u wanaagsan, oo ay ku jiraan Gaalkacyo (205), Garoowe (197), iyo Boosaaso (181). Magaalooyinka yar yar sida Qardho iyo Badhan ayaa lagu tiriyaa bukaano aad u yar, oo ay ku jiraan 54 iyo 9 qof, siday u kala horreeyaan.
Si kastaba ha ahaatee, saraakiisha PAC ayaa ka digay in tirooyinkan ay ka dhigan yihiin kaliya qayb yar oo ka mid ah dadka qaba HIV ee ku nool Puntland. “Qaar badan ayaa aad uga baqaya inay raadsadaan daweyn sababtoo ah ceebeynta ay la kulmaan,” ayuu yiri Agaasimaha PAC C/qaadir Burburshe.
Natiijadu waa daran tahay. Takooriddu waxay ku qasabtaa shakhsiyaadka inay aamusaan, iyaga oo u diidaya fursad ay ku maareeyaan xaaladdooda si wax ku ool ah. “Waxaan aragnay bukaannada oo gabi ahaanba joojiya daawadooda, iyagoo khatar geliya caafimaadkooda iyo naftooda,” ayuu Burburshe hadalkiisa ku daray.
Iyadoo xarumaha magaalooyinka sida Garoowe iyo Boosaaso laga hirgeliyay goobo lagu daweynayo, miyiga ayaa weli ah kuwo aan loo adeegin, taas oo sii kordhinaysa dhibaatada bukaanada ee bulshooyinka fogfog. Kaabayaasha daryeelka caafimaadka oo xaddidan iyo nacaybka bulshada ee xididaysan ayaa ka dhigaya mid adag in la xakameeyo farqiga.
Cuqdada la xiriirta HIV-gu kuma koobna Puntland. Saraakiisha daryeelka caafimaadka ayaa sheegay in guud ahaan Soomaaliya, fikradaha qaldan ee bulshada iyo takoorka qoto dheer ee ka dhanka ah shaqsiyaadka la nool HIV ay gacan ka geysteen heerarka baaritaanka oo hooseeya iyo u hoggaansanaanta daawaynta oo liidata. Marka loo eego 2017 tusmada dhaleeceynta, Soomaali badan ayaa muujiyay rabitaan la’aan la macaamilka dadka qaba HIV.
In kasta oo heerka guud ee HIV-ga Soomaaliya uu weli yahay mid aad u hooseeya oo ah 0.55%, saamaynta faafitaanka ayaa si xad dhaaf ah u daran kooxaha la haybsooco. Haweenka iyo gabdhaha, kuwaas oo xisaabiya inta badan caabuqyada cusub ee ka hooseeya Saxaraha Afrika, ayaa si gaar ah ugu nugul helitaanka waxbarashada iyo ilaha daryeelka caafimaadka oo xaddidan.
Si caqabadahaas wax looga qabto, Soomaaliya waxay hirgelisay Qorsheyaal Istiraatiijiyadeed oo Qaran oo looga dan leeyahay in lagu dhimo gudbinta HIV iyo la dagaallanka faquuqa.
Puntland, PAC waxa ay la kaashatay culumaa’udiinka, odayaasha bulshada, iyo ururada bulshada si kor loogu qaado soo dhaweynta iyo dhiirigelinta kuwa joojiyey daawaynta in ay dib u bilaabaan daawadooda.
