Wasiirka arrimaha dibadda Soomaaliya ayaa sheegay in Soomaaliya ay ka fiirsan doonto in ay xiriir la sameyso oo ay taageerto jabhadaha ka dagaallamaya Itoobiya haddii dowladda Itoobiya ay isku daydo in ay fuliso heshiiskii ay la gashay Somaliland.
Axmed Macalin Fiqi ayaa 12-kii September ka jawaabayay su’aal uu weydiiyay TV maxali ah.
“Doorashada in lala xiriiriyo jabhadaha hubeysan ee Itoobiya ama fallaagada dagaalka kula jirta taliska Itoobiya – haddii ay sidan ku sii socoto, in lala xiriiriyo iyaga waa ikhtiyaar u furan Soomaaliya, waa albaab noo furan,” ayuu yiri.
Fiqi ayaa ku adkeystay in xaaladdu aysan weli gaarin heerkaas.
“Marxaladdaas ma aanaan gaarin, rajo ayaa jirta in xal la heli karo. Laakiin waa waddo noo furan… waa sax in aan halkaas tagno, oo aan waddadaas u qaadno in aan la kulanno, in aan taageerno, in aan garab istaagno. Laakiin taasi waxay imanaysaa marka ay sii wadaan cadaawadooda, oo ay isku dayaan inay fuliyaan waxa loogu yeero heshiiska,” ayuu yidhi.
Fiqi ayaa la weydiiyay in dowladda Soomaaliya ay waddo qorshe ay kula xiriireyso Jabhadda Xoreynta Shacabka Tigray oo muddo labo sano ah dagaal lagu hoobtay kula jirtay dowladda federaalka Itoobiya ilaa laga gaarayo heshiiskii Pretoria ee joojinta colaadaha ee dhacay November 2022.
“Arrintaas waan ka wada hadalnay, laakiin xilligan burburka Itoobiya dani uguma jirto Soomaaliya iyo gobolka Geeska Afrika, laakiin haddii ay sii wadaan [taageerada] kuwa ka soo horjeeda Soomaaliya iyo kooxaha gooni-goosadka ah [ee] ay saxiixeen. heshiis aan la galnay, waxay noo tahay ikhtiyaar,” ayuu ku jawaabay.
Ku xigeenka wakiilka joogtada ah ee Itoobiya u fadhiya Midowga Afrika iyo guddiga dhaqaalaha Qaramada Midoobay ee Afrika, Nebiyu Tedla, ayaa dhaliilay hadalka ka soo yeeray wasiirka arrimaha dibadda Soomaaliya.
“Waa wax lagu qoslo in la arko xubno al-Shabaab ah oo iska dhigaya mas’uuliyiin dowladeed, kuwaas oo aan awoodin in ay si hufan uga shaqeeyaan meel ka baxsan Banaadir (aagga Muqdisho) oo ka sheekeysanaya wadaninimo xalaal ah, oo ay horseed ka tahay maamul beeleedyo cidhiidhi ah,” Nebiyu ayaa soo dhejiyay X.
“Sida oo kale waxay wiiqaysaa sannado badan oo horumar ah, waxayna Soomaaliya u horseedi doontaa god-biyoodka,” ayuu hadalkiisa ku daray Nebiyu, oo horay u soo noqday afhayeenka wasaaradda arrimaha dibadda Itoobiya.
Xiriirka labada dal ayaa soo hagaagayay sodonkii sano ee u dambeeyay iyadoo Itoobiya ay martigelineysay shirar dib u heshiisiin ah oo ay ciidamo u dirtay dowladihii kala dambeeyay ee Soomaaliya. Laakiin xidhiidhku wuu xumaaday markii Ra’iisal Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed uu heshiis is-afgarad ah (MOU) la saxeexday madaxweynaha Jamhuuriyadda iskeed ugu dhawaaqday madaxbannaanida ee Somaliland January 1, 2024.
Sida laga soo xigtay masuuliyiinta Somaliland, heshiiskii MOU ee Itoobiya ayaa noqon doona dalkii ugu horreeyay ee Somaliland u aqoonsada qaran madax-bannaan, beddelka heshiiska kiraynta 20 kiiloomitir (12 mayl) ee xeebta ah oo ay Itoobiya u isticmaali doonto saldhig badeed muddo 50 sano ah. Soomaaliya waxay heshiiskaas u aragtaa mid xad-gudub ku ah madax-banaanideeda.
Jimcihii, Ergeyga Gaarka ah ee Mareykanka u qaabilsan Geeska Afrika Mike Hammer, oo ka hadlayay Addis Ababa, ayaa ku booriyay labada dal inay raadiyaan habab ay ku wada shaqeeyaan.
“Aan si cad u sheego in Mareykanku uu taageerayo madaxbanaanida dhuleed, madaxbanaanida iyo midnimada Soomaaliya, taasna si cad ayaan u sheegnay” ayuu yiri.
“Waxaan dooneynaa inaan aragno xiriir nabadeed oo wanaagsan oo u dhexeeya dhammaan dalalka gobolka iyo hubaal u dhexeeya Itoobiya iyo Soomaaliya, waxaana ku boorrinaynaa labadaba inay raadiyaan habab hore loogu socon karo oo ay eegaan sidii ay u sii wadi lahaayeen iskaashiga, si wanaagsan ayaan uga war-qabnaa ENDF” Ciidamada Difaaca Qaranka Itoobiya] iyo Nafhurnimada Itoobiya ee Soomaaliya dagaalka ay kula jirto Al-Shabaab, taasi waa waxa ay tahay in aan diiradda saarno, marka laga hadlayo aragtida Mareykanka, sidii aan Soomaaliya uga taageeri lahayn dagaalka ay kula jirto Al-Shabaab.”
Hammer ayaa sheegay in la dagaalanka Al-Shabaab ay u baahan tahay xiriir wanaagsan oo dhexmara Soomaaliya iyo Itoobiya.
“Ma jirto sabab ay labadan waddan ku yeeshaan dhibaatooyin aan lagu xallin karin mar kale wadahadal. Laakiin mar labaad, labada waddan waxay u baahan yihiin inay aqbalaan mabaadii’da aasaasiga ah ee uu si daacad ah u qeexayo axdiga Midowga Afrika, taas oo ah xaqiijinta iyo aqoonsiga isfahamka midba midka kale. madax-banaanida dhuleed, daacadnimo iyo midnimo,” Hammer ayaa u sheegay saxafiyiinta safaaradda Maraykanka ee Addis Ababa.
Soomaaliya iyo Itoobiya waxa dhexmaray laba dagaal oo ay is taageereen jabhadihii 1970-meeyadii iyo 80-aadkii.
Bishii Febraayo 1988-kii, madaxweynihii Soomaaliya, Maxamed Siyaad Barre iyo madaxweynihii Itoobiya Mengistu Haile Mariam, waxay Djibouti ku gaareen heshiis uu dhexdhexaadinayey madaxweynihii hore ee Jabuuti Xasan Guuleed Aptidoon. Waxay ku heshiiyeen inay joojiyaan colaadda, waxayna go’aansadeen inay joojiyaan taageerada ay midba midka kale u fidiyo jabhadda.
